Andvari - 01.01.2000, Blaðsíða 174

172
RAGNHILDUR RICHTER
ANDVARI
En til hvers erum við, næstum 100 árum seinna, að lesa bréfin og velta
okkur upp úr innihaldi þeirra og þar með sambandi Ólafar á Hlöðum og
Þorsteins Erlingssonar? Hvað varðar okkur um tilfinningar og hugsanir
löngu látins fólks sem það birti hvort öðru í einkabréfum og hvaða rétt höf-
um við til að hnýsast í slík samskipti? Eigum við ekki að láta okkur nægja
útgefin skáldverk þeirra, kemur ekki fram í þeim það sem þau Ólöf og Þor-
steinn vildu láta liggja eftir sig? Það held ég alls ekki. í persónulegum
sendibréfum birtast gjarnan hliðar sem vanalega er haldið til hlés í opin-
berum skrifum og þar afhjúpa menn sig frekar en annars. En eiga þær hlið-
ar þá nokkuð erindi við aðra? Um það verður auðvitað hver lesandi að
dæma, fyrst vitaskuld bréfritarinn, þá viðtakandi bréfsins sem getur eytt því
finnist honum það ekkert erindi eiga við aðra. Og það gerðu Ólöf og Þor-
steinn sem sagt ekki.
Alls kyns sjálfstjáning, svo sem endurminningar, hefðbundnar sjálfsævi-
sögur, sendibréf og dagbækur njóta mikilla vinsælda um þessar mundir.
Sagnfræðingar gera sér í auknum mæli grein fyrir sagnfræðilegu mikilvægi
slíkra heimilda sem birta okkur aðrar, en ekki ómerkari hliðar raunveru-
leikans en hægt er að lesa af hefðbundnum og opinberum heimildum sagn-
fræðinnar. Hér á landi hefur Sigurður Gylfi Magnússon sagnfræðingur og
annar ritstjóra Orða af eldi verið framarlega í flokki þeirra sem færa sér
persónulegar heimildir í nyt við sagnfræðirannsóknir.3 Fyrr á öldinni var
Finnur Sigmundsson landsbókavörður duglegur við að gefa út bæði áhuga-
verð og skemmtileg bréfasöfn sem mikið hafa verið lesin.
Bandaríski sagnfræðingurinn Jill Ker Conway, sem bæði hefur fjallað um
sjálfsævisögur og skrifað slíka, veltir fyrir sér þeim gífurlegu vinsældum
sem sjálfsævisögur njóta nú um stundir. Mér virðist að það sem hún segir
um vinsældir sjálfsævisagna megi heimfæra upp á vinsældir annarra teg-
unda sjálfstjáningar og persónulegra ritheimilda, þar á meðal sendibréfa.
Conway bendir á að á 20. öldinni hafi tungumál fræðigreina á borð við
sagnfræði, sálfræði, bókmenntafræði og heimspeki, að ekki sé minnst á líf-
fræði og aðrar raungreinar, smátt og smátt orðið svo sérhæft og flókið að
engin leið sé lengur fyrir almenna lesendur að setja líf sitt í samhengi við
fræðilega texta, aðeins innvígðir eigi möguleika á að skilja textana. Þar
með fækki möguleikum hins almenna lesanda á að setja líf sitt í vitrænt og
tilfinningalegt samhengi við texta sem eiga rætur sínar í veruleikanum og
nú sé sjálfsævisagan ein helsta leið hins almenna lesanda til að spegla líf sitt
í veruleikanum. Þannig hafi því ekki verið farið á 19. öld þegar hver fróð-
Ieiksfús lesandi hafi getað lesið fræðilega texta sér til gagns og speglað líf
sitt í nýjustu kenningum fræðimanna.4