Andvari - 01.01.2005, Blaðsíða 81

andvari
SKÁLD VERÐUR TIL
79
Á síðustu áratugum hafa margir fræðimenn bent á frásagnarfræðilega
eiginleika sagnfræðinnar. í því felst að sagan sé ekki aðeins samansafn niður-
negldra og óbreytanlegra staðreynda sem saman mynda hlutlausan sannleika,
heldur sé hún ekki síður háð framsetningu líkt og allar aðrar sögur sem við
erum stöðugt að segja hvert öðru. Þannig hafa ýmsir bent á textalega eigin-
leika mannkynssögunnar og að hún sé ekki undanskilin þeirri fagurfræði sem
meðal annars einkennir skáldskapinn. Til að endurskapa atburði sögunnar á
formi texta þarf að velja úr mergð staðreynda og tengja brotin saman þannig
að þau myndi skiljanlega samfellu og skýrt orsakasamhengi. Sannleikurinn
sem slík rannsókn birtir getur því aldrei verið annað en einn af mörgum
mögulegum.
Margir þeirra fræðimanna sem ritað hafa um ævisögur hafa tekið þessar
hugmyndir upp á sína arma. í bók sinni Biography: Fiction, Fact and
Form sem fyrst kom út árið 1984, segir kanadíski fræðimaðurinn Ira Bruce
Nadel að það séu ekki staðreyndimar sjálfar sem gefi ævisagnaritun gildi
heldur framsetning þessara staðreynda. Það sé form frásagnarinnar en ekki
sögulegt innihald sem skipti máli þegar atburðir úr ævinni verði hlutar af
sögu.5
Verkefni ævisöguritarans er því fyrst og fremst að velja tilteknar stað-
reyndir úr lífi einstaklingsins, og skapa úr þeim þráð sem lesandi fetar
sig eftir. Ævi hvers manns hlýtur ávallt að vera líkt og hafsjór atburða,
hugmynda og tilfinninga. Lífið er í reynd margbreytilegt og flókið, þver-
sagnakennt og uppfullt af ólíkum, jafnvel andstæðum, þáttum. Hver maður
ber í sér margar sögur, marga menn. Halldór Guðmundsson bendir reyndar
gjaman á það í bók sinni að Laxness hafi verið tveir menn, skáldið og
hversdagsmaðurinn (sjá t.d. bls. 356). Lesanda Halldórs Laxness — cevisögu
verður fljótlega ljóst að hversdagsmaðurinn Laxness leikur þar fremur lítið
hlutverk, þungamiðja verksins er hvorki í einkalífi hans, ástarsamböndum,
hjónaböndum né fjölskylduhögum. í raun er ekki heldur hægt að segja að
þar sé einblínt á söguna af trúmanninum Laxness eða á stjómmálaskoðanir
hans og þjóðmálaáhuga þó að vissulega sé fjallað um hann og verk hans
frá þessum hliðum í bókinni. Það er rithöfundarferillinn sem hér er í brenni-
depli og ljóst að Halldór Guðmundsson valdi að skrifa sögu skáldsins Lax-
ness. Ekki þó í þeim skilningi að æviferill rithöfundarins myndi gmnn undir
umfjöllun um skáldverk hans. Skáldverkin sjálf eru ekki í aðalhlutverki í
hókinni, eins og vel mætti ímynda sér í bók um „ævi og verk“ þar sem
Kiegináherslan félli á „verk“. Lítið fer fyrir bókmenntafræðilegri greiningu
skáldverkanna, heldur styðja vísanir til þeirra og öll umfjöllun þá áherslu
sem lögð er á höfundinn og feril hans.
í fyrmefndri bók sinni bendir Nadel einnig á að flestir ævisagnaritarar hafi
þegar mótaða hugmynd um viðfangsefni sitt er vinnuferlið hefst og muni