Andvari - 01.01.2005, Blaðsíða 105

ANDVARI
RITHÖFUNDAR í ÚTLÖNDUM
103
V
Af þeim vísunum til Joyce og ummælum um hann sem finna má á íslensku,
virðist mega ætla að hann hafi löngum verið í senn stór höfundur og þó fjar-
lægur á Islandi. Vísað er til hans sem fyrirbæris, eða dæmis um ákveðnar
erlendar hræringar, og ekki endilega af þeim sem virðast hafa lesið hann.
Hins vegar hljóta ýmsir að hafa kynnt sér verk þessa höfundar, enda vitað
að hann var talinn marka tímamót í sagnagerð. Vitund þeirra sem lásu hann
hefur væntanlega seytlað inn í bókmenntalífið á þögulan en þó ekki veigalít-
inn hátt. „Þögull“ vísar hér einkum til ritmáls en talsvert umtal getur átt sér
stað án þess að það rati á prent.13 Á hinn bóginn er til form „umtals“ sem
kann að rata á prent án þess að það byggist á raunverulegum kynnum af hlut-
aðeigandi bókmenntaverkum. I ýmsum tilvikum er erfitt að segja úr hvorri
áttinni tilvísanir til Joyce koma, þ.e. hvort þær byggjast á því sem er lesið-
en-óskrifað (eða að mestu óskrifað eða óbeint skrifað eins og í Vögguvísu)
eða því sem er ólesið-en-skrifað. Þar er nefnilega svo að vísanir til höfunda
og verka (sbr. flokk 3 hér að framan) koma ekki ósjaldan frá fólki sem hefur
alls ekki lesið verkin og ég held að þetta sé sérlega oft raunin með Joyce,
- verk hans, og einkum Ulysses, hafa öðlast vissa goðsögulega stöðu í menn-
ingarsögunni og fólk hendir á lofti dropa úr því skýi.
Ég hef áður greint frá því á prenti er einn ágætur vinur minn og góður bók-
menntamaður sagði við mig eitthvað á þessa leið: „Skáldsagan Ulysses er undar-
leg bók. Hún er þúsund blaðsíður og það er ekki einn einasti punktur í henni“.14
Ég varð kjaftstopp og þar með gafst mér tími til að forðast hlutverk kennarans
sem kynni að hafa viljað leiðrétta þessa „vitleysu". Þama var hreinlega goð-
sögnin „Ulysses" lifandi komin; þessi vinur minn hafði líklega aldrei litið milli
spjaldanna á Ulysses - ég segi líklega því það er hugsanlegt að hann hafi litið
í síðasta kafla bókinnar þar sem vissulega má sjá blaðsíður án punkts - semsé
í áðumefndu vitundarflæði Mollyar. Því má segja að þessi „lesandi" hafi með-
tekið einskonar neðanjarðarútgáfu af Ulysses og í þeirri versjón hafi Molly
Bloom lagt undir sig alla skáldsöguna og væntanlega gert hana ólæsilega.
Og til eru þeir sem ekki bara tala heldur skrifa um Ulysses án þess að
hafa séð textann; þeir láta goðsögnina ráða. Eitt frægasta dæmið um þetta
er árás Karls Radeks á Joyce í fimalangri ræðu hans á frægu allherjarþingi
sovétrithöfunda 1934. Þar eru m.a. þessi viðvörunarorð: „Og þegar höfundar
okkar frétta að erlendis hafi birst bók sem er átta hundruð síður án punkts eða
kommu, þá spyrja þeir: „Kannski er þetta nýja listin sem nú rís upp úr kaos-
inu?““ Mann grunar að skammir þær og svívirðingar sem Radek lét dynja á
Joyce í ræðunni grundvallist á hugmynd um mikilvæga bók sem hann hafði
aldrei séð.15 (Hann hefði betur farið að dæmi Laxness og leigt sér smyglað
eintak.)