Andvari - 01.01.2005, Blaðsíða 126

124
ÖRN ÓLAFSSON
ANDVARI
fylld8 (plenitude): „Öll þau hugrenningatengsl sem geta átt við, eiga við,
ljóðið merkir allt sem það getur merkt“. Svipað sagði Göran Pritz-Páhlson
(Linder, bls. 840). - Vissulega ber að huga að öllum túlkunarmöguleikum,
en andstæðar túlkanir tel ég þó að verði að bera saman, og rökræða hver eigi
best við - en það er sú túlkun, sem gerir grein fyrir sem flestum einkennum
verksins, án þess að stríða gegn mikilvægurn atriðum í því.
Og þá er að minnast stefnuyfirlýsinga Lindegrens sjálfs9 (tekið e. Hall-
berg, bls. 553):
Aðalatriðið er að tjáningarþörfm sé sterkari en þörfin fyrir að miðla [...] það sem öðru
fremur þarf að miðla, er tilfinningin, sem næstum alltaf er flókin - sé þetta rómantík, má allt
eins kalla það tilfinningaraunsæi. Það er tilfinningin sem ber að hlaða hugmyndum, en ekki
öfugt. Hugmyndalega yfirbyggingu ber að rífa niður og leggja hana neðanjarðar, þá fyrst
getur hún birst af öllum sínum mætti. Ljóðræn „mynd“ þarf að losna frá undirskipaðri stöðu
sinni, sem „skreyting", og verða meginþáttur ljóðsins. Hugsunin á að fara fram í myndum,
og myndir tilfinninga (eða dulvitundar) eiga að taka í sig hugsun, þetta er stöðug víxl-
verkan. Þegar hugsun og tilfinning (og skynjun) mætast þannig í mynd, og gegnsýra hvert
annað fullkomlega, þá ætti við bestu aðstæður að verða til ljóð sem einkennist af sýn.
Hallberg (bls. 546) ber þetta saman við einn upphafsmann módemismans,
Mallarmé (1842-98, en kunnustu ljóð hans eru frá síðasta aldarfjórðungi
ævinnar), kallar hann sérlega andlegt skáld, en jafnframt skáld hlutlægrar
sýnar, og vitnar í rannsókn Jean-Pierre Richards um að
hreinræktuðustu andleg fyrirbæri sannreynist í skynheiminum, fái þar fasta mynd, [...]
skáld hljóti að láta vitranir sínar birtast í einföldum, frumstæðum skynjunum.
Þetta finnst Hallberg eiga vel við mannen utan vág Lindegrens, enda þótt
skynjunin þar sé miklu sundraðri, sterkari og stundum ruddalegri en hjá
Mallarmé. Annar skýr munur sé, að Lindegren sækist eftir að setja inn sértök
sem samsvari skynmyndum, ekki síst í formi eignarfallslíkinga. Hlutlægir
myndliðir séu þá einskonar afmörkun af hálfu skáldsins. I augum lesenda
geti áhrifin þó orðið hið gagnstæða10.
Hallberg vitnar og til Hugos Friedrich11 um að ljóð upphafsmanns módem-
ismans, Rimbauds, einkennist af
skynjuðum óraunveruleika [...]: afmyndaður raunveruleikinn birtist oft í orðasam-
böndum, þar sem hver liður hefur eitthvað skynjanlegt. En orðasamböndin tengi ósam-
ræmanlega hluti svo óeðlilega, að af hinu skynjanlega rísi óraunverulegt. Ævinlega séu
þetta skynjanlegar myndir, en yrðu aldrei skynjaðar í raun. [...] Dásamlegastar eru þær
ljóðrænu setningar, sem lýsa mjög skýrt og ákveðið skynjun sem er hlutlægt ómöguleg,
það er sannarlega sköpun í orðum
Þessi lýsing finnst mér eiga einkar vel við um ljóð Steins sem hér er um rætt.