Andvari - 01.01.2005, Blaðsíða 90

88
JÓN YNGVI JÓHANNSSON
ANDVARI
æsku, brothætta hugmynd sem ekki mátti hrófla við. ímynd Jóhanns sem
hins hamingjusama bóhems og lífsnautnamanns er býsna lífseig og virtist
gagnrýnin umfjöllun Jóns Viðars a.m.k. fara í taugamar á einum gagnrýnanda
þegar bókin kom út.5
Jón Viðar tekur þessar sögur fyrir, og ber þær saman við aðrar heimildir
um líf Jóhanns. Auk ritgerðar Gunnars Gunnarssonar um Jóhann er það
einkum mannlýsing Sigurðar Nordals sem Jón Viðar gagnrýnir. Eins og Jón
Viðar sýnir á sannfærandi hátt gefur Sigurður lesendum sínum fegraða glans-
mynd af Jóhanni og þegir um ýmislegt í lífi hans. Allir þeir sem fjallað er
um í þessum hluta eiga það raunar sameiginlegt að þegja yfir tilvist Grímu,
dóttur Jóhanns. Barneignin virðist hafa verið mikið leyndarmál þeirra sem
fjallað hafa um líf hans þótt hann hafi sjálfur reynst Grímu vel meðan hann
lifði og aldrei dregið dul á tilvist hennar. En föðurhlutverkið passar eðlilega
illa inn í goðsögnina um hinn frjálsa bóhem.
I framsetningu Sigurðar Nordals verður líf Jóhanns að samfelldum gleði-
leik og nautn, rannsókn Jóns Viðars sýnir hins vegar fram á að það var
umfram allt harmleikur manns sem var líklega lengst af sinni stuttu ævi illa
haldinn af alkóhólisma og varð þar af leiðandi minna úr hæfileikum sínum
en annars hefði orðið.
Glíma Jóns Viðars við þá sem smíðað hafa goðsögnina um Jóhann Sigur-
jónsson ber nokkum svip af nýtískulegum aðferðum í bókmenntasögu, þar
er ekki bara fengist við samtíma skáldsins sjálfs, heldur einnig viðtökur þess,
þá mynd sem mótuð hefur verið allt fram á þennan dag, og þar með er við-
urkennt að skáld eru ekki, frekar en skáldverk, orðin til í eitt skipti fyrir öll
þegar ævi þeirra lýkur.
Aðrir hlutar ævisögunnar eru á hinn bóginn í anda miklu hefðbundnari við-
horfa hinnar sálfræðilegu ævisögu annars vegar og hefðbundinnar hugmynda-
sögu hins vegar. Umfjöllun um aðra texta og tengsl þeirra við verk Jóhanns
einskorðast nær eingöngu við umfjöllun um verk sem Jóhann sannanlega
las eða höfunda sem hann þekkti. Lítið sem ekkert er fjallað almennt um
danska menningar- og bókmenntasögu á tímabilinu, né umfjöllun danskra
fræðimanna, annarra en Helge Toldberg, um verk Jóhanns. Þessi skrif eru
að vísu ekki mikil að vöxtum en af þeim má þó ráða hvaða sess Jóhann
skipaði í dönsku bókmenntalífi um stutt skeið. I bókmenntasögu sinni sem
kom fyrst út árið 1950 og seinna í endurskoðaðri gerð árið 1953 segir Sven
Mpller Kristensen svo dæmi sé tekið: „Af dramatikeme hæver kun eet navn
sig frem, islændingen Johann Sigurjonsson (1880-1919), der blev intemation-
alt kendt for sine historiske skuespil fra Island, især „Bjærg Ejvind og hans
hustru“ (1911) og „0nsket“ (1915), skrevet i den store stil, om konflikter
mellem stejle viljer og stærke lidenskaber.“ Að öðru leyti fær dönsk leikrita-
gerð tímabilsins falleinkunn hjá Kristensen.6 Það hefði verið fróðlegt að fá