Andvari - 01.01.2005, Blaðsíða 130

128
ÖRN ÓLAFSSON
ANDVARI
sjöunda hver persónugerving. Hjá eftirfarandi skáldafylkingu, blæleitnum,
breytast hlutföllin nokkuð. Himnesk fyrirbæri eru meira en þriðjungur persónu-
gervinga. Fjórðungur er persónugervingar manngerðra hluta, t.d. skip, sverð,
hljóðfæri, kvæði. Sjöttungur persónugervinga er haf, öldur, ár, lindir o.þ.h., en
áttundi hluti dæma er um jörð, fjöll, kletta, ís o.þ.h. Litlu færri eru persónugerð
tré, jurtir, gras og blóm, en fuglar eru einu lífverumar sem eru persónugerðar.
Sértök (einkum tíminn, lífið, dauðinn, kyrrð, hljóð, draumar, langanir og
minningar) eru einnig áttundi hluti persónugervinga. Sem sagt, meira verður
um persónugerða hluti á kostnað náttúrufyrirbæra. Einstök skáld skera sig svo
úr. Stefán frá Hvítadal hefur að vísu nær þriðjung persónugervinga sinna um
himin og ýmisskonar ljós, en meira en helmingur persónugervinga hans er um
sértök, eins og rúmur þriðjungur persónugervinga Tómasar og Davíðs.
Þegar litið er á hverskonar athæfi er notað til að persónugera þessi marg-
víslegu fyrirbæri, vekur athygli að hægt, blítt og Ijúft yfirgnæfir, það er um
helmingur dæma bæði hjá 19. aldar skáldum og hjá blæleitnum. Mest ber
á atlotum (nær áttunda hver persónugerving), og a.m.k. þriðjungur þeirra
dæma er atlot móðurveru við bam, ýmisskonar náttúrufyrirbæri eru í móð-
urhlutverki, en ljóðmælandi fær stundum hlutverk bamsins. - Þetta yfirlit
byggir á takmörkuðum fjölda skálda, en mér þykir líklegt að það sýni hvað
var algengt áður en kom að ljóðabálkunum sem hér eru í sviðsljósi.
Persónugervingar eru oft óvenjulegar í mannen utan vág. Hallberg segir
(bls. 541) að þar sem hefðin hafi verið að gera sértök skynjanleg líkt og
fyrirbæri klassískrar goðafræði, þá sýni Lindegren sértökin í svo sláandi
athöfnum, að það hindri myndræna skynjun. Kenniliður og myndliður séu
settir í sláandi andstæður, hlutlægt. stíllega og tilfinningalega. Þannig auki
þessar myndir á heildarmynd sundrunar.
Mest er um sértök, það er helmingur persónugervinga mannen utan vág'5.
I ljóðum Steins, bæði Tímanum og vatninu og Lokaljóðum Steins eru sértök
þriðjungur persónugervinga, mun meira en hjá flestum íslenskum skáldum
sem ég kannaði (1800-1933), en hitt eru náttúrufyrirbæri, einkum vatn, sól
og dagur. Mest er um kvöl og örvæntingu í persónugervingu sértaka mannen
utan vág: tóminu blæðir (xxxvii, 11-12), neyðin hrópar (xxxvi, 7), dauðinn
hristir eitthvað óvænt fram úr erminni.
I ljóðum Steins er ein af fimm persónugervingum sértaka Tímans og vatns-
ins neikvæð (sorg), en önnur hvor (af átta) í Lokaljóðum Steins. Hegðun
persónugervinga Steins er yfirleitt mjög kyrrlát, það er sofið, horft, nær-
vera, ganga. En svo kemur fyrir sérkennilegri hegðun; vatn málar mynd
(1), „steinninn hló“ (4). Dagar eru síðhærðir (15) og kyrrstæðir af ótta (7).
I Lokaljóðum Steins eru ámóta dæmi: „einfættir dagarf...]/ koma hlæjandi/
út úr hafsaltri rigningu/ eilífðarinnar“ (Vegurinn 3), og dagur er ástleitinn
(0,1), Hér er meira um myndræna lýsingu á hegðun t. d. sértaka: „feigðin