Andvari - 01.01.2005, Blaðsíða 124

122
ÖRN ÓLAFSSON
ANDVARI
bæri komi skyndilega fram, án þess að nokkur frásögn tengi þau eða skýri.
Einnig eru orðasambönd sem rúma andstæður, alls reiknast Hallberg að með-
altali þrjú slík orðasambönd á sónhendu í mannen utan vág. Slíkar líkingar
setji því sterkan svip á orðalag bálksins (bls. 543). Umhverfi í bálkinum sé
annarlegt norrænum lesendum, t.d. birtist eyðimörk sjö sinnum, og sé það
greinilega táknrænt. Orðið tákni ekki framandi landslag, heldur gefi frekar í
skyn tilfinningu eyðileika og framandleika. Táknræn séu líka hellix og gjá,
samanlagt jafntíð. Einnig er oft nefnt haf og vatn, og dýr í hefðbundnum tákn-
rænum hlutverkum; gammur, ljón, hundur, snákur, hind, næturgali. Ævinlega
séu þessi náttúrufyrirbæri ek. hlutgerving („objektiva korrelat“) sálarástands,
nánast aldrei til að sýna hlutlægt umhverfi. Sama gildi um mannvirki sem
nefnd eru, og þau sundurleitu fyrirbæri frá ýmsum tímum, grísk-rómverskri
fomöld, norrænum goðsögum, miðöldum, og einstaka sinnum samtíma stríðs
og annarra átaka. Eins og Hallberg segir, skapar þetta ljóðabálkinum í senn
svip heildar og sundrungar, hann fer fram í rústum, andlega og menningar-
lega. En sundurleitni einkennir módema ljóðagerð, t.d. hjá T. S. Eliot. Sund-
urleitni mannen utan vág birtist einnig í því, segir Hallberg (bls. 529-30), að
mannverur birtast sjaldan í heild, heldur aðeins líkamshlutar; andlit, hendur,
augu, og gjaman í annarlegu samhengi. Þetta minnir sterklega á Tímann
og vatnið. Þessi sundrun hefur verið tengd surrealískri myndlist og kvik-
myndum, m.a. af Lindegren sjálfum. Roland Lysell birti mikið doktorsrit
(nær 700 bls.) um ljóð Lindegren 1983, og er þar mikill lærdómur saman
dreginn. Þó þykir mér mjög spilla þessu riti sífelld viðleitni Lysells til að lesa
eitthvað röklegt, jafnvel boðskap, úr orðalagi sem mér sýnist hannað til að
vera óskiljanlegt röklega.
Hallberg fékk mannen utan vág tölvusett 1976, og vann töluverðar upp-
lýsingar úr orðstöðulykli hennar, einkum um tíðni ýmissa orða (bls. 531 o.
áfr.). Fyrst greinir hann milli merkingarbærra orða og kerfisorða (forsetninga
o.þ.u.l.). Merkingarbær orð eru rúmlega helmingur textans4. í Tímanum og
vatninu og Lokaljóðum Steins töldust mér merkingarbær orð ívið tíðari, 2/3
heildarorðafjöldans. Það er sama útkoma og þegar ég kannaði tíðni þessara
tvenns konar orða í ljóðasafni Jóhanns Sigurjónssonar, en í íslenskum lausa-
málstextum af ýmsu tagi (.íslensk orðtíðnibók) reyndist hún vera helmingur
hvort. Auðvitað er þessi samanburðargrundvöllur of lítill til að draga afgerandi
ályktanir, þótt mér sýnist mögulegt, að í þessu birtist þéttleiki ljóðmáls umfram
lausamál - og að kerfisorð séu tíðari í sænsku en í beygingamálinu íslensku.
Hvað varðar tíðustu orð, þá skipta jafnvel einstök kerfisorð máli. Hallberg
rekur mörg dæmi ábendingarfomafnsins þessi (denna), þegar það myndi ekki
notað í daglegu tali, því það vísi þá ekki til einhvers nýlega nefnds, heldur sé
það notað til áherslu á hliðstætt nafnorð, skapi hátíðlegan blæ. Það er líkt og
notkun Steins á lausum greini, hinn (9 dæmi í Tímanum og vatninu, en 17