Andvari - 01.01.2005, Blaðsíða 88

86
JÓN YNGVI JÓHANNSSON
ANDVARI
Aðferð Jóns Viðars gefur honum líka tækifæri til að fjalla um einstök verk
Jóhanns í meiri smáatriðum en í hefðbundnari ævisögu. Greining hans og
túlkun á fjórum helstu ljóðum Jóhanns tekur til að mynda yfir rúmar 20 síður.
Þar er aðferðum hefðbundinnar ljóðgreiningar beitt af miklu kappi og ljóðin
rökrædd við aðra fræðimenn. Þessi kafli er með þeim allra bestu í bókinni,
Jón Viðar er góður lesandi og tekst að fjalla um Ijóðin á lifandi og skemmti-
legan hátt án þess að slaka nokkurn tíma á ítrustu aðferðafræðilegum kröfum.
En þótt slík dæmi séu fjölmörg er ekki þar með sagt að Jón Viðar neiti sér
algerlega um að beita brögðum sem skáldsagnahöfundar eru kunnastir fyrir;
hann kann til dæmis vel að vekja spennu með því að gefa hlutina í skyn og
draga lesandann á upplýsingum.
Jón Viðar hefur í bókinni dregið saman mikinn fróðleik um ævi Jóhanns
og fjallar á vandaðan hátt um skáldverk hans. En það sem þó umfram allt
heldur bókinni saman og gerir það að verkum að hún verðskuldar að vera
kölluð ævisaga Jóhanns Sigurjónssonar er það að hún er öll byggð í kringum
býsna ákveðna og djarfa kenningu um líf Jóhanns, skáldverk hans og tengslin
þarna á milli.
Kenning Jóns Viðars er af sálfræðilegum toga og hann nefnir þá Freud og
Jung sem helstu áhrifavalda að henni. Jón Viðar orðar kenningu sína þannig
snemma í bókinni:
Dramað í lífi og list Jóhanns Sigurjónssonar snerist að minni hyggju í rauninni um eitt:
vanda þess að verða fullorðinn. Honum var það að öðlast sjálfstæði frá foreldrunum,
brjótast út úr öruggri en lokaðri veröld bemskunnar og axla ábyrgð á eigin lífi, verkefni
og reynsla sem fyllti hann skelfingu og hann náði vísast aldrei að leysa til fullnustu á
sinni skömmu ævi. Þetta varðar þó ekki mestu. Aðalatriðið er að sú glíma sem Jóhann
þurfti að heyja við sjálfan sig og þá drauga sem upp vöktust innra með honum, þegar
hann varð að stíga skrefið frá því að vera bam til þess að vera fullorðinn, fæddi af sér
góðan skáldskap. Krafturinn og örvæntingin í þeim glímubrögðum eru líftaugin í list
hans, geta hans til að tjá þau af djúpri sannfæringu, draga þau fram í dramatískum og
ljóðrænum myndum með sammannlega skírskotun.2
Hér er sterkt tekið til orða. Kenningu Jóns er ætlað að skýra allt lífshlaup
Jóhanns og vera lykillinn að öllum verkum hans. Ævi skáldsins og verk þess
eru tengd sterkum böndum að mati Jóns Viðars og að flestum verkunum má
beinlínis finna kveikjur í lífshlaupi hans. í bókinni allri er þessari kenningu
fylgt eftir af festu og hún rökstudd kappsamlega. Það er einn af kostum bók-
arinnar að það er verulega látið reyna á þessa kenningu höfundar, fyrirvarar
eru fáir og flestar röksemdanna býsna sannfærandi.
En þótt grundvallarkenning Jóns Viðars nýtist honum vel til að skýra margt
í verkum Jóhanns getur myndmálið sem hann beitir orðið svolítið yfirdrifið
og gefið í skyn að höfundur sé harðsvíraðri freudisti en raun ber vitni. Um