Vikan - 04.12.1969, Síða 41

yfir nokkrar fyrirbænir áður en
þeir festu svefninn.
Að minnsta kosti öll börn, sem
nokkurrar umhirðu nutu, voru
latin biðja bænir á kvöldin.
Þannig liðu flestir hinir löngu
vetrardagar með lítilli tilbreyt-
ingu, nema helzt ef gest bar að
garði, og þótti hann því betri
sem hann var lengra að kominn
og kunni þá frá fleiru að segja.
„Lýðurinn tendrar ljósin hrein,
líður að tíðum,
líður að helgum tíðum.“
Yfir hversdagsleika hins fá-
brotna og einfalda úteyjarlífs,
ljómar svo, í svartasta skamm-
deginu, helgi jólanna.
Um síðustu aldaskil var þessi
hátíð án mikilla umbrota og
rauf ekki venjubundna lífshætti
svo allt færi úr skorðum.
Yfir flestum heimilum hvíldi
hógvær trúargleði — jólin voru
fyrst og fremst hátíð kristninn-
ar. —
Fleiri og margbreyttari ljós
lýstu upp lágu baðstofuna. Jóla-
klæði og jólaskór, sem fólkið nú
klæddist, gerði helgistund jóla-
kvöldsins hátíðlegri en venju-
lega. Sterkari hugblær hreif þá,
sem hlýddu á jólaguðspjallið.
um innan úr sykurkössum og
rauðum kaffibætisumbúðum.
Smápokar voru búnir til úr
sama efni og í þá látnar rúsínur
og kandísmolar.
Ég efast um, að við höfum
nokkru sinni síðar á lífsleiðinni
fagnað jólaljósi með innilegri
eða sviphreinni gleði, en því,
sem tendrað var á kertin og sett
á greinar þessa einfalda trés,
sem unnið var úr viðarbút, er
borið hafði að heimaströnd okk-
ar handan yfir höfin.
Auk allra þeirra helgisagna,
sem tengdar voru jólunum og
jólahaldinu, voru margar aðrar,
sem þjóðtrúin hafði skapað og
staðfest í hverri byggð.
Jólasveinar komu af fjöllum
ofan, og álfar fluttu búferlum.
Alfareið á nýjársnótt taldi eldra
fólk alþekkt og áreiðanlegt fyr-
irbæri, sem ýmsir álitu sig hafa
komizt í snertinu við.
Þrátt fyrir það, þótt jólin teldu
þrettán daga, var þó mest helgi
hinna þriggja fyrstu nátta. Ein-
hverja þá nótt fer lið Faraós,
sem Rauðahafið féll yfir, úr sels-
hömrum sínum og lifir mennsku
lífi.
Á jólum var á flestum heimil-
um, sem nokkur ráð höfðu til,
meira borið í mat og drykk en
venjulega. Flestir munu þó hafa
gætt þ'ar þess hófs, að ekki gengi
um of á þann forða, sem ætlað
var að dygði til vetrarins.
Að liðinni fyrstu nótt jólanna
— nóttinni helgu — og deginum
næsta, fyrsta jóladegi, sem ein-
göngu voru helguð trúarlegum
iðkunum, höfðu menn uppi ýms-
ar skemmtanir.
Fólk skiptist á heimboðum og
efndi til mannfagnaðar. Aðal
skemmtunin var spil — alkort,
púkk, marías, vist, kasína og
lomber. — Stundum var farið í
jólaleiki og lítilsháttar dansað.
Að liðnum þrettánda degi jóla
féll svo lífið aftur í fastar skorð-
ur. Fólkið dróst inn í dagsins
önn, en gleðin bjó lengi eftir í
hugskoti þess sem ljúf minning,
er engin eymsli fylgdu.
Yfir jólunum hefur þó ekki
ætíð verið helgiblær hins kristna
siðar sem sjá má af fornum sögn-
um:
— Eiríkur rauði, bóndi í
Brattahlíð á Grænlandi, hafði
boðið til vetursetu Þorfinni
karlsefni og félögum hans. Þeg-
ar líða tók að jólum gjörðist Ei-
SKIN FRÁ
SKAMMDEGISNÓTT
EFTIR ÞORSTEIN
MATTHÍASSON
Gjafir jólanna glöddu en
glöptu ekki.
Lítil börn sofnuðu út frá bæn-
um sínum, ef til vill með tvö,
þrjú kerti í lófanum. Dýrgripi
sem ekki mátti eyða of snemma
og vel varð að varðveita. Jóla-
dagarnir voru þrettán og hver
þeirra þurfti að fá sinn geisla
frá loganum af litlu kerti.
Fyrstu heimildir sem geta um
jólatré í sambandi við jólahátíð-
ina eru frá Þýzkalandi; árið 1605.
Á Norðurlöndum er getið um
þau í byrjun 19. aldar, og talið
er að fyrst hafi verið kveikt á
jólatré á fslandi um 1850.
Ég man vel fyrsta jólatréð,
sem við systkinin eignuðumst.
Það smíðaði faðir okkar úr haf-
reknu spreki. Greinar þess
skreyttum við með bláum bréf-
ríkur óglaður og þótti uggvæn-
legt, ef skorta mundi drykkjar-
föng. Úr því rættist þó, því þeir
karlsefni höfðu í skipi sínu bæði
malt og korn til ölgerðar.
En þótt í heiðnum sið væri, þá
kusu menn frið um jólin og sóttu
til vinafunda. Höfðingjar höfðu
jólaveizlur og buðu til sín marg-
menni.
Sá háttur mun hafa tíðkazt í
heiðni, að þrælar nutu jafnréttis
við húsbændur sína og aðra
frjálsa menn til þátttöku í jóla-
gleðinni. Hversu vel þeir hafa
notið getur svo aftur orkað tví-
mælis.
Senn líður að jólum og nú er
yfir þeim annar svipur en þegar
öldin 20. gekk í garð. Þá þekktu
borgarlíf þeir fslendingar einir,
sem farið höfðu til framandi
landa. Nú býr stór hluti þjóðar-
innar í borg eða þéttbýli og öll
þekkir hún þá lífshætti, sem
fjölbýlismenningin hefur skapað.
—Hve margir munu leiða hug-
ann að því í dag, að jólaljósin
hafi logað skært á lýsislampa
eða tólgarkerti í lágum torfbæj-
um úti um dreifðar byggðir.
Að jólatré, smíðað úr rekabút
og skreytt með mislitum um-
búðapappír, sem engu nútíma-
barni dettur í hug að nota til
neinna hluta, hafi skapað djúpa
og innilega gleði og hrifningu.
Ennþá telja íslendingar sig til-
heyra kristnu samfélagi —■ þess
vegna er þess að vænta að þeir
haldi kristin jól.
Þegar vér þessa dagana göng-
um um götur höfuðborgarinnar,
sjáum vér þess glögg merki að
jólin eru að nálgast. — Og á
hvern hátt helzt? — Hver kaup-
hallargluggi er sem óðast að fyll-
ast af alls konar glysvarningi,
sýnishornum þess, sem vænta
má að setji svip á yfirbragð jól-
anna og ætlað er að vera sá
gleðigjafi, sem fólkið í landinu
unir sér við.
Hvert er svo samræmið milli
þess viðbúnaðar, sem nú er tal-
inn nauðsynlegt umhverfi jóla-
gleðinnar og svipmynd þeirra
minninga, sem skráðar eru um
hina fyrstu jólagleði kristinna
manna.
„Fjármenn hrepptu fögnuð
þann,
þeir fundu bæði guð og mann,
í lágan stall var lagður hann,
þó lausnarinn heimsins væri.
Með vísnasöng ég vögguna þína
hræri.“
Hefur engum komið í hug, að
of mikill munaður og dýrar gjaf-
ir lagðar í fang litlu barni, kunni
að hafa öfug óhrif við það sem
til er ætlazt?
Ekki er ólíklegt, að sú kyn-
slóð, sem nú lifir æsku sína á
íslandi, fái ein, meiri og dýrari
jólagjafir en margar kynslóðir
sem áður hafa lifað, samanlagt.
En fær hún, sem því svarar
stærri hlutdeild í gleði jólanna?
Verður barnið, sem naumast rís
undir þeim glysvarningi sem á
það hefur verið borinn, sælla í
sínum næturblundi, en hitt sem
Framhald á bls. 100.
VIKAX-JÓLABLAÐ 41