Eimreiðin - 01.07.1940, Side 101

eimreiðin
RITSJÁ
301
höfunda nú á timum, þá hefur hann vissulega fullnægt þvi skilyrði
með þessari bók. Hún er í tveim bindum i 8vo og alls rúmar 430 bls.
að stærð. Kfnið er umfangsmikið: Heil lifssaga, atburðaröð, sem nær
yfir núlega mannsaldur, aðdragandi stórra tíðinda liið innra með
sögupersónunum, sigrar og ósigrar. Hamingjuleit, þar sem hámark orsaka-
flækjunnar í lífi aðalpersónunnar, Ávalda bónda, leysist upp á eðli-
legan hátt með falli bans og hruni allrar þeirrar falstilveru, sem liann
hafði skapað sér. Mjög virðingarverð tilraun til að spanna víðáttur
mannlegra eiginda, illra og góðra, og lýsa þeim.
I sögubj'rjun stendur aðalsöguhetjan við dánarbeð, stelur eigum liins
deyjandi manns, hverfur burt með þær í fjariæga sveit, gerist þar fyrst
vinnumaður, síðar bóndi — og enn síðar stórbóndi. Kemst áfram á
klækjum sínum — og dugnaði einnig, því talsvert er i manninn spunnið.
Tvær konur berjast um völdin í lifi hans, eiginltonan María og frillan
Rósamunda, og lýkur þeirri viðureign þannig, að eiginkonan sigrar. Af
öðrum persónum sögunnar kveður mest að Davíð bónda, bróður Maríu,
Ormi bónda á Grjótlæk og Guðlaugu húsfreyju á Þúfu.
Guðmundur Daníelsson er tvimælalaust maður til að draga upp
glöggar mannlýsingar. Um það ber þessi saga ágætt vitni. Persónurnar
ei'u lifandi og skýrar. Þar með er ekki sagt, að þær séu sérlega frum-
legar. Ávaldi er t. d. pcrsóna, sem gengið hefur aftur mörgum sinnum
1 skáldsögum fyr og siðar, og það löngu áður en Robert Louis Steven-
s°n kom með sinn fræga tvígengil, dr. Jekyll og hr. Hyde. — Þessi
Ávaldi Guðmundar Daníelssonar er fulltrúi þeirrar eilifu tvískiftingar
biannsins milli ills og góðs, sem allir kannast við og enginn er senni-
Rga alveg laus við í eigin lífi. Rödd guðs og djöfulsins kveður hér við
a víxl, og þó er það erkióvinarins ilska og bölvan, sem að jafnaði ræður
’ lífi Ávakla, enda þótt vald hins góða, í liki Maríu konu hans, sigri hann
að lokum. Þó að Ávaidi sé þannig ekki nýstárlegur sem sérstök mann-
gerð eða „týpa“, þá er sögulega frá honum sagt. Hann flaksast um blað-
s>ður sögunnar, illur og óskammfeilinn, með mefistofeliskan svip erki-
luntsins og verður stundum næstum of fjarstæður fyrir íslenzka stað-
hætti. „Hinn eilifi þríhyrningur“ allra ástasagna verður hér að minsta
kosti tvöfaldur, annarsvegar Davíð — Ásta — Guðlaug, hinsvegar Ávaldi
María — Rósamunda. En það er María ein, sem kemur óskemd út
Ur þeim eldi. Hefur liöfundinum tekist ágætlega með þá persónu. Davíð
er þyrkingslegt þrekmenni — ekki með öllu ósvipað Sturlu í Vogum eða
Jafnvel Bjarti í Sumarhúsum, en þó cngin stæling. Og Rósamunda, sem
tekur Mormónatrú, þegar Ávaldi sinnir benni ekki lengur, er ekki illa
gert sýnishorn vissra vergjarnra kvenna, sem komast á andlega glap-
stigu þegar hina holdlegu þrýtur.
Náttúrlega er ýmislegt, sem lesandinn hnýtur um við lestur þessarar
Sogu, ýmislegt ekki nógu vel rökstutt né eðlilegt. Hvers vegna er t. d.
kessi „ógurlega togstreita“ milli foreldranna út af dóttur gullsmiðsins
°g hatrið á milli þessara sömu foreldra í byrjun sögunnar? Jú, það er