Eimreiðin - 01.10.1945, Síða 89

EIMRFIÐIN
Úlafur Lárusson: BYGGÐ OG SAGA
Rvk. 1944 (Isafoldarprentsm. h.f.).
Bók þessi er safn ritgerða, sem
höf. hefur birt í ýmsum tímaritum
og fjalla að'allega um efni úr byggðar-
sögu landsins eða sögu einstakra
hyggða og býla, bæja- og byggða-
nöfn og önnur örnefni, þó að víðar
sé við komið.
Ritgerðirnar í þessari bók eru
tólf að tölu, og eru fyrirsagnir þeirra
sem nú skal greina: Ú byggSarsögu
tslands — EySing Þjórsárdals ■—
Hversu Seltjarnarnes byggSist —-
Kirknatal Páls bisktips Jónssonar —
Undir Jökli: Ýmislegt um BárSar
sögu Snæfellsáss — Árland — Þing
Þórólfs Mostrarskeggs — Elzta óSal á
tslandi — GuSmundur góSi í þjóS-
trú Islendinga — Nokkur byggSa-
nöfn — Kirkjuból — Hítará — Síð-
asta ritgerðin liefur ekki birzt annars
staðar á prenti.
Hér verður ekki rakið efni ritgerð-
anna, en aðeins drepið á fáein atriði.
Höf. ræðir skoðanir fræðimanna
um fólksfjölda hér á landi í lok
landnámsaldar. Björn M. Ólsen á-
œtlaði hann 60 000, Bogi Tli. Melsteð
18 000, en norski sagnfræðingurinn
Muncli aðeins 6 000. Sýnir höf. fram
a það með ljósum rökuni, að íbúa-
tala landsins þá lilýtur að liafa verið
langt fyrir neðan 60 000, en reynir
ekki að reikna út, hver liún hafi verið,
enda mun það vera ógerningur. Höf.
rreðir einnig bændatal Gissurar bisk-
ups fsleifssonar, er hann lét telja alla
bændur, sem þingfararkaupi áttu að
gegna, skömmu fyrir 1096, en það
ár voru tíundarlög sctt. Ari fróði
segir, að þeir væru 4560 alls á land-
inu, og greinir tölu þeirra í bverjum
fjórðungi sérstaklega, en aðeins i
stórum liundruðum heilum, og segir
sig sjálft, að hún getur ekki verið ná-
kvæm í öllum fjórðungunum. Eins
og liöf. segir, verður það eitt með
vissu leitt af þessu manntali, „að þá
var hér á landi allfjölmenn stétt
sæmilega efnaðra miðlungsbænda“.
Honum þykir sennilegt, að níu bænd-
ur af herjum tíu hafi verið svo efn-
um búnir, að þingfararkaupi skyldu
gegna, en ef til vill er þetta full-
mikil trú á almenna velmegun þeirra
tíina. Höf. virðist gera ráð fyrir átta
manns á heimili til jafnaðar. Sé
hændatali Ara fylgt og gert ráð fyrir,
að þingfararkaupsbændur hafi verið
9/10 allra bænda landsins, ætti mann-
fjöldinn samkæmt þessu að hafa ver-
ið rúmlega 40 000.
Bent skal á þá athugun höf., sem
vafalaust er rétt, að tíundarlögin frá
1096 og auðsöfnun kirkna og kirkju-
staða hafi orðið undirrrót þeirrar
eflingar höfðingjavaldsins, sein Sturl-
ungaöldiu ber vitni uin.
Sú skoðun höf., að eyðing Þjórs-
árdals hafi orðið um miðja 11. öld,
mun mega teljast úrelt samkvæmt