Uppeldi og menntun - 01.01.2002, Blaðsíða 153

TRAUSTI ÞORSTEINSSON
afmarkast af samfélags- og siðferðislegum aðstæðum og opinberri stefnumörkun á
hverjum stað og hverjum tíma ásamt traustri þekkingu á fjölbreyttum fræðasviðum
námsgreina grunnskólans.
Einkenni á fagmennsku kennara
Störf kennara og fagmennska er breytingum undirorpin ekki síður en annarra fag-
stétta. Sigurjón Mýrdal (1992:310) segir að hugmyndir um fagmennsku kennara hafi
flökt frá ímyndinni um kennara sem vinna mestmegnis sjálfstætt með nemendum í
skólastofu til ímyndar um kennara sem vinna eftir forskrift námskrár og kennsluleið-
beininga undir handarjaðri sérfræðinga. Á síðasta hluta 20. aldarinnar segir hann að
liafi mátt greina nýja ímynd kennara sem hagi sér í samræmi við fyrir fram ákveðna
og formlega skilgreinda forskrift um það í hverju fagmennska sé fólgin. Umræða um
skólanámskrár og skólaþróun geri ráð fyrir aukinni faglegri ábyrgð kennarasamfé-
lagsins á hverjum stað.
Ný og aukin þekking sem fylgt hefur þessum breytingum á starfsumhverfi kenn-
ara hefur krafið þá um endurskoðun á starfi og starfsaðstæðum. Handal og Lauvás
(1982:14) hafa sett fram þá kenningu að sérhver kennari eigi sína „starfskenningu"
um kennslu og þessi kenning sé ef til vill sterkasti þátturinn í starfi hvers kennara og
sé drifkraftur í þróun fagmennsku. Starfskenning kennara er samsett úr fræðilegri
þekkingu sem kennarinn aflar sér í námi sínu og af lestri fræðitímarita og fagbók-
mennta, reynslubundinni þekkingu sem kennarinn öðlast í starfi og síðast en ekki síst
siðferðilegum viðmiðunum og ígrundunum.
Þessi meðvitaða eða ómeðvitaða starfskenning kennara er undirstaða fagmennsku
þeirra sem eðli málsins samkvæmt getur tekið á sig mismunandi myndir. Hargreaves
(2000:151-153) skoðar þróun á fagmennsku kennara í sögulegu ljósi og skiptir henni
í þrjú tímabil og getur sér til um þróun hins fjórða, þ.e. „póstmóderníska tímabilið".
Hann álítur að hvert einkenni hverfi ekki einn góðan veðurdag og nýtt tímabil í fag-
mennsku kennara hefjist heldur megi finna hin mismunandi einkenni í starfi kenn-
ara en þau séu missterk. í rannsókn Sigrúnar Aðalbjarnardóttur (1999:247-260) kem-
ur fram að þróun á sér stað í fagmennsku kennara og greinir hún fjögur snið eða
„sjónarhorn" á fagvitund kennara. Þróunin grundvallast á breytingu á „uppeldis-
sýn" hvers kennara og segir hún að með áhrifum á uppeldissýn kennara megi hafa
áhrif á þróun fagvitundar þeirra og þar með fagmennsku.
Peter Ribbins (1990:77) tilgreinir þrjú snið á fagmennsku kennara og nefnir þau
ósjálfstæða fagmennsku (dependent professionals), sjálfstæða fagmennsku
(independent professionals) og samvirka fagmennsku (interdependent pro-
fessionals). Segir hann þau að finna hvert um sig í skólastarfi nú á dögum, í mismikl-
um mæli þó.
Osjálfstæð fagmennska
Hinn ósjálfstæði fagmaður vill að í námskrá séu nákvæmar skilgreiningar á mark-
miðum og inntaki skólastarfs þannig að allir viti hvað skuli kennt og hvenær. Fag-
maðurinn er bundinn skólastofunni og einbeitir sér að starfi sínu sem bekkjarkenn-
151