Tímarit lögfræðinga - 01.06.1990, Síða 52

Það eru dómstólar sem skera úr um það að lokum hvort gerðarmenn hafi farið
út fyrir valdsvið sitt og hvort gerðardóm eigi að ógilda af þeim sökum. Skiptir
engu máli hvort gerðarmenn hafi áður úrskurðað um valdsvið sitt í gerðarmálinu
á meðan á rekstri þess stóð.
e) Gerðardómsform. Um gerðardómsformið er fjallað í 8. gr. gerðardómslag-
anna. Þar kemur fram að gerðardómur skuli vera skriflegur, skýr, rökstuddur í
meginatriðum og undirritaður af þeim gerðarmönnum sem að dómi standa.
Þetta eru lágmarkskröfur. Gerðarsamningur kann að hafa að geyma fyrirmæli
sem kveða ítarlegar á um gerðardómsform og ber þá að fylgja þeim svo langt sem
þau ná. Illa rökstuddur gerðardómur getur samkvæmt framanrituðu leitt til
ógildingar hans svo dæmi sé tekið. Astæðan er m.a. sú að beri gerðardómur ekki
með sér viðhlítandi rökstuðning er erfitt að átta sig á þeim sjónarmiðum sem
legið hafa til grundvallar honum. Aðilum er í flestum tilvikum nauðsynlegt að
vita á hvaða meginrökum gerðardómsúrlausn er byggð, t.d. ef hann hyggur
gerðardóm byggðan á ólögmætum sjónarmiðum. Svipuð rök eiga við ef
gerðardómur er mjög óskýr.
3.3.2. Efnisástæður
Þau rök sem liggja að baki því að gerðardómur verður að jafnaði ekki ógiltur
hafa áður verið rakin. Ef ógilding þeirra væri miðuð við rétta túlkun laga eða
rétta beitingu sönnunarreglna er ljóst að oft yrði krafist ógildingu gerðardóma.
Slíkt er í raun í andstöðu við eðli gerðarmeðferðar sem á að stuðla að einfaldri og
fljótvirkri úrlausn en ekki að flóknum og kostnaðarsömum málaferlunr. Það er
því nærlægt að líta svo á að með gerðarsamningi hafi aðilar tekið á sig og
samþykkt þá áhættu sem í því felst að velja það réttarúrræði sem ekki tryggir
réttaröryggi með sama hætti og dómstólameðferð.
I 6. tl. 12. gr. gerðardómslaga er kveðið nánar á unr þetta. Þar segir að
gerðardómur verði því aðeins ógiltur að hann sé bersýnilega byggður á
ólögmætum sjónarmiðum. Það er því ekki nægjanlegt til ógildingar gerðardóms
að gerðarmenn hafi beitt lögum ranglega eða að þeir hafi gengið út frá
málsatvikum sem ekki voru sönnuð. Það er heldur ekki nægjanlegt að þeir dragi
rangar ályktanir af málsatvikum. Til þess að til ógildingar geti komið verður
frávikið að vera bersýnilegt. Hafi gerðarmenn t.d. beitt lagareglu sem alls ekki
getur átt við um sakarefnið getur þó komið til ógildingar, t.d. ef riftunarreglum
gjaldþrotalaga er beitt um samning tiltekinna aðila sem ekki eru gjaldþrota. Á
sama hátt getur komið til ógildingar gerðardóms ef gerðarmenn hafa slegið
föstum tilteknum málsatvikum sem enginn fótur er fyrir í gögnum málsins.
Þegar svona stendur á er stundum sagt að úrlausn gerðarmanna sé reist á
ólögmætum sjónarmiðum. í hrd. 1974 707 var m.a. reynt að hnekkja gerðardómi
á þeim grundvelli að efnisúrlausn stæðist ekki að réttum íslenskum lögum.
46