Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1929, Page 10

10
Galilei fór að athuga hana frá nýjum til niða, og rannar
Merkúr lika. Þvi sagði Galilei: »Vér höfum fengið fullar
sönnur fyrir því, og um það má nú skírskota til vitnisburðar
skilningarvita vorra, að Venus og einnig Merkúr snúast um-
hverfis sólina, og þá einnig hinar aðrar reikistjörnur; þetta
N eru sannindi, sem trúað var af Pyþagóringum, Iíoperníkusi
b"'v' og Kepler, en aldrei staðfest af vitnisburði skilningarvita
vorra f}Tr en nú með kvartilaskiptum Venusar og Merkúrs«.
En valdhafarnir í þá tið voru ekki á þvi, að vilja trúa
»vitnisburði skilningarvitanna«. Þegar Galilei fann sólblettina
á sólunni og gat sýnt á þeim og færslu þeirra, að sólin sner-
ist í kringum sjálfa sig, og þegar að ljósmóða vetrarbraut-
arinnar leystist upp í aragrúa af smástirnum og óteljandi
sólir Ijómuðu allt i kring, þannig að sól vor varð ein á
meðal þúsunda og jafnvel millíóna annara sólstjarna, en
jörð vor varð að ofurlitlu ari i öllum þessum sólnagrúa, þá
voru það fleiri en kardinálinn, sem skirrðust við að lita í
kikinn hjá Galilei; öll kirkjan reis gegn honum af þvi, að
omaðurinn og það sem inannsins er« var að engu gert.
Fagnaðarárið 1600 hafði Giordano Bruno verið brenndur
á báli fyrir það að gerast boðberi hinnar nýju heimsskoð-
unar. Nú var Galilei, með löngu millibili þó, tvislefnt fyrir
rannsóknarrétt kirkjunnar (1616 og 1633). Varð hann í seinna
sinnið að sverja, að jörðin stæði kyr og afneita jafnframt
öllum sínum fyrri kenningum. En samt sem áður var nú
heimsmynd kirkjunnar fallin og átti sér ekki neinnar við-
reisnar von úr þvi.
Blindur og mæddur varði Galilei siðustu árum ævi sinnar
til þess að lesa tveim lærisveinum sinum fyrir lögmál þau,
sem hann hafði fundið, og athuganir þær, sem hann hafði
gert, og urðu þessir frægu »Discorsi« undirstaða aflfræði,
eðlisfræði og stjörnufræði. Mátti með lögmálum þeim, sem
Galilei hafði fundið, byggja upp heilar visindagreinir, en fall-
lögmálið varð i huga Newtons að hinu almenna þyngdar-
lögmáli, er leiða mátti út af, eins og síðar skal sýnt, Keplers-
lögmálin þrjú, svo og margt annað fleira.
Von var, þótt mönnum fyndist til um allt þetta. Áður
höfðu menn lilið á hina fornu spekinga, og þó einkum
Aristóteles, sem óskeikula lærifeður í öllum greinum, en á
seinni tima menn líkt og börnin, sem áttu að læra af þeim.
En nú tóku menn að ympra á því, að fornmennirnir væru
í flestum greinum börnin, en seinni tíma menn hinir full-