Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1929, Page 28

28
og færir þá ástæðu fyrir þessu, að þegar timinn sé mældur
með þessari imaginæru stærð V — 1, verði hann að reglu-
legri vídd á móts við rúmsviddirnar þrjár. En þar sem
engin tala margfölduð með sjálfri sér getur gefið útkomuna
— 1 og engin venjuleg tala verður dregin út af V7—J, verður
manni á að hugsa, að þetta jafnhæfi milli tima- og rúms-
viddanna sé aðeins á pappirnum og í höfði stærðfræðing-
anna, en ekki í raun og veru. Að vísu verður að kannast
við, að allir hlutir gerist í tímanum og hafi sinn aldur, allt
frá frumögninr.i og upp í sólkerfið, og meira að segja, að
allt sé sífelld verðandi; en undarlegt má það þó heita, ej
tíminn er i raun og sannleika »fjórða viddin«, að vér aldrei
skulum skynja hann eins og hinar þrjár rúmsviddirnar.
Þetta vekur grun manns um, að tíminn sé einhverrar ann-
arar tegundar en rúmið.2)
13. Hin almenna afstaoöislienningf. Hin
takmarkaða afstæðiskenning náði aðeins til þeirra hluta, er
voru i hvild eða hreyfðust með jöfnum hraða í beinum lin-
um. En var nú unnt að orða hana svo, að hún næði einnig
til þeirra hluta, er hreyfðust með mismunandi hraða og í
meira eða minna bognum línum? Ef svo var, þá var hún
orðin almenns eðlis, náði til allra hluta.
Eilt var það höfuðlögmál, sem Einsteins kenningin virtist
ekki koma alveg heim við, en það var þyngdarlögmál New-
tons, — að hlutirnir drægju hvor annan að sér í beinu
hlutfalli við margfeldið af efnisfylldum þeirra, en i öfugu
hlutfalli við fjarlægðina í 2. veldi (mj • m2 : r2). Annað-
hvort hlaut því að vera rétt, þyngdarlögmálið eða afstæðis-
tilgátan, en hitt rangt, eða lika varð að finna eitthvert bil
beggja, er sameinaði hvorttveggja.
Fyrsta möguleikann prófaði Sir Oliver Lodge. Hann gerði
ráð fyrir því, að þyngdarlögmál Newtons væri nákvæmlega
rétt; en þá varð sólin, ef gera átti fulla grein fyrir færslunni
á sólnándardepli Merkúrs, að hreyfast með 70 km. hraða á
sekúndu i stað tæpra 20. Eddinglon sýndi aftur á móti fram
á, að samskonar útreikningar fyrir hinar aðrar reikistjörnur
í sólkerfi voru gæfu allt aðrar niðurstöður um hraða sólar-
innar; en þá rak sig hvað á annað, og þá varð að gefa
fyrsta möguleikann upp á bátinn, þann, að þyngdarlögmál
Newtons væri alrétt.
1) Sbr. Sir James Jeans: The Universe Around Us, Cambr. 1929, bls. 72-73.