Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1929, Side 86

86
17. Orsöb: útgeislunarinnar. Vér erum þá
komnir svo langt i röksemdaleiðslu vorri, að vér hljótum
að álykta, að orsök úlgeislunarinnar sé eitthvað i líkingu
við hin geislandi efni hér á jörðu. En er vér hugleiðum, að
aldur sólnanna er ekki 1500 milliónir ára, heldur 5—10
billiónir ára, — það hafa menn meðal annars getað reiknað
út af sporöskjulögun sumra tvislirnabrautanna, sem upp-
runalega hafa verið alveg hringlaga — þá hafa þau geisla-
efni, sem fundizt hafa á jörðu, hvorki nægilega mikið né
heldur nægilega langvinnt geislamagn til slikrar útgeislunar.
Þótt radium t. d. haíi nægilega mikið geislamagn til þessa,
er það alltof skammlift. Og þótt úranium geti geislað um
8000 milliónir ára, er geislamagn þess of lítið til þess að
skýra jafnvel geislamagn vorrar eigin sólar, sem er 1.90 erg
á sek. fyrir hvert gramm efnisfylldar hennar. Því verður
ekki komizt hjá að álykta, að hin geislandi efni í sól vorri
og öðrum sólum séu eitthvað þyngri en geislaefni vor og
stafi því frá sér meiri og langvinnari geislaorku en þau.
Tvö skilyrði, segir nú Jeans, að séu nauðsynleg til þess
að halda sólunum í stöðugu jafnvægi og viðhalda þó geisla-
magni þeirra. Annað er það, sem þegar er nefnt, að geisla-
efnin i sólunum geisli frá sér orku á líkan liátt og hin geisl-
andi efni á jörðu hér. En hitt er það, að þessi geislaefni
sólnanna hafi rafeindatöluna 95 í frumeind sinni (á móts við
92 rafeindir i úraniums-eindinni). Hin geislandi efni í iðrum
sólnanna hljóta því að vera lítið eitt þyngri en þyngsta geisl-
andi efnið á jörðu hér, og hafa þau þá að því skapi meira
og langvinnara geislamagn. Geislamagnið fer íljótt rénandi
eftir þvi, sem rafeindunum í frumeindinni fækkar, og er al-
veg horfið, þegar komið er niður að blýi, sem þó hefir 82
rafeindir umhverfis kjarna sinn. Geislaefni, sem væri litið
eitt þyngra en úranium og hefði 95 rafeindir í stað 92 í
kringum kjarna sinn, gæti ekki einungis geislað í 8000 mill-
iónir, heldur í 8 billiónir ára, og þó óútreiknanlega mikið
lengur, ef sólirnar einhvern tima á þvi tímabili hefðu verið
eða aettu eftir að verða að dvergsólum, sem stafa frá sér til-
tölulega mjög litlu geislamagni.
Nú höfum vér séð [í III, 12], að sólunum má skipa niður
i þrjá aðalflokka eftir því, hvort þær hafa 3, 2, 1 eða 0 hringa
umhverfis kjarnana i hinum geislandi efnum sínum. Stærstar
og með mestu geislamagni eru hinar svonefndu risasólir, og
þar eru minnst 2 og jafnvel 3 hringar umhverfis hvern kjarna