Hugur - 01.01.1991, Side 34

32
Tvœr kreddur raunhyggjumanna
HUGUR
(eða skilningi, intension) og umtaki (extension), eða með annarri
orðanotkun, á þýðingu (connotation) og merkingu (denotation).
Eflaust var hin aristótelíska eðlishugmynd undanfari nútíma-
hugmyndarinnar um inntak eða skilning. Aristóteles taldi það eðli
manna að vera skynsamir, en hendingu um þá að þeir væru tvífættir.
En það er mikilvægur munur á þessu viðhorfi og kenningunni um
skilning máls. Af sjónarhóli þeirrar kenningar mætti reyndar
viðurkenna (þó ekki væri nema til málamynda) að skynsemi felist í
skilningi orðsins „maður“, en það að hafa tvo fætur ekki; en jafnframt
gæti það að hafa tvo fætur verið talið felast í skilningi orðsins
„tvífætlingur“, en skynsemi ekki. Frá sjónarhóli kenningarinnar um
skilning máls virðist þannig ekkert vit vera í að segja um raunveru-
legan einstakling sem bæði er maður og tvífætlingur, að skynsemin
sé honum eðlislæg en það að vera tvífættur hending eða öfugt.
Aristóteles eignaði hlutum eðli, en einungis er hægt að leggja skiln-
ing í málsnið. Eðli verður að skilningi þegar það er aðskilið frá
hlutnum sem vísað er til og tengt orðinu yfir hann.
Fyrir allar skilningskenningar er það brennandi spurning hvers
eðlis viðfangsefni þeirra er: hvers konar hlutur er skilningur? Verið
gæti að þeim er finnst skilningur máls hljóta að vera einhvers konar
hlutur hafi láðst að gera sér grein fyrir að sitt er hvað skilningur og
merking. Þegar umfjöllun um skilning hefur verið skýrt aðgreind frá
umfjöllun um merkingu er auðvelt að sjá að meginhlutverk athugana
á skilningi er einfaldlega að kanna hvort málsnið séu samheiti og
hvort staðhæfingar séu rökhæfingar; skilninginn sem slfkan má láta
lönd og leið, því hann er óljós milliliður máls og merkingar.3
Við þurfum þá að takast á við vandann við rökhæfingar á ný. Þær
staðhæfingar eru reyndar auðfundnar sem eru almennt taldar rök-
hæfingar af heimspekingum. Þær skiptast í tvo flokka. Eftirfarandi er
dæmigert fyrir fyrri flokkinn, þær má segja að séu eiginleg rök-
sannindi:
(1) Engin kona sem á barn er bamlaus.
Það sem skiptir máli í þessu dæmi er að það helst satt hvernig sem
„kona“ og „barn“ eru túlkuð, en er ekki aðeins satt eins og það
stendur. Ef við göngum að skrá yfir rökfasta vísri, þar sem upp væri
3 Sjá sama rit, s. 11 o.áfr. og 48 o.áfr.