Hugur - 01.01.1991, Side 40

38
Tvœr kreddur raunhyggjumanna
HUGUR
ina „móðir“ sem einstök ósundurgreinanleg orð, og að tilskilja síðan
að möguleg víxl að óbreyttu sanngildi sem á að vera mælikvarði á
samheiti, eigi ekki við um tilfelli þar sem orðin koma fyrir innan
orða. Þótt við gerðum ráð fyrir að þessi greinargerð fyrir samheitum
væri tæk að öllu leyti öðru, felst raunar sá galli í henni að höfða til
gefinnar hugmyndar um „orð“ sem treysta má að erfitt verði að gera
grein fyrir. Samt sem áður má telja að nokkur árangur hafi náðst við
að smætta vandann um hvað samheiti eru í vanda um hvað orð eru.
Við skulum skoða þetta nánar og líta á „orð“ sem gefin.
Þeirri spurningu er eftir sem áður ósvarað hvort víxl að óbreyttu
sanngildi (nema í orðum) sé nægilegt skilyrði þess að um samheiti sé
að ræða, eða hvort þvert á móti megi víxla orðum sem ekki eru
samheiti með þessum hætti. Við skulum gera okkur ljóst að hér erum
við ekki að fást við samheiti í skilningi algjörrar samsömunar sál-
rænna hugtengsla eða skáldlegra eiginda; raunar eru engin tvö orð
samheiti í þeim skilningi. Við höfum einungis í huga það sem kalla
má þekkingarsamheiti. Ekki er hægt að segja nákvæmlega hvað þau
eru án þess að ljúka umfjölluninni um víxl fyrst; en við höfum
nasasjón af þeim vegna þess að þeirra þurftum við með til að segja
deili á rökhæfingum í fyrsta hluta ritgerðarinnar. Þar þörfnuðumst við
einungis þess konar samheitatengsla að mögulegt væri að breyta
sérhverri sannri rökhæfingu í eiginleg röksannindi með því að víxla
samheitum. Með því að snúa blaðinu við og ganga að rökhæfingum
vísum, gætum við raunar skýrt þekkingarsamheiti á eftirfarandi hátt
(ef við höldum okkur við sama dæmið); að segja að „móðir“ og
„kona sem á barn“ séu þekkingarsamheiti er nákvæmlega það sama
og að segja að staðhæfingin:
(3) Allar mæður og einungis þær, eru konur sem eiga böm
sé rökhæfing.7
Ef við ætlum okkur gagnstætt þessu að gera grein fyrir
rökhæfingum út frá þekkingarsamheitum eins og gert var í fyrsta
7 Þetta eru þekkingarsamheiti f víðasta upprunalegurn skilningi. Camap (Meaninj’
and Necessity, s. 56 o.áfr.) og Lewis (An Analysis of Knowledge and Valuation
[Open Court, La Salle, III. 1946], s. 83 o.áfr.) hafa lagt lil hvcrnig leiða má af
þessari hugmynd þrengri skilning á þekkingarsamheitum sem er æskilegri í
vissum tilfellum. En þessi sérstaka uppskipting hugtaksins kemur umfjölluninni
hér ekki við, og henni má ekki mgla saman við þekkingarsamheiti í víðtækum
skilningi sem hér ræðir um.