Hugur - 01.01.1991, Page 48

46
Tvcer kreddur raunhyggjumanna
HUGUR
sem máli skipta um rökhæfingar. En líkan þar sem auðkenni
rökhæfinga eru ósmættanleg er ekki vænlegt til að varpa ljósi á
vandann við að gera grein fyrir rökhæfingum.
Það er augljóst að sannindi almennt byggjast bæði á málinu og
staðreyndum utan þess. Staðhæfingin „Brútus drap Caesar“ væri
ósönn ef heimurinn hefði verið öðruvísi að ákveðnu leyti, en hún
væri einnig ósönn ef orðið „drap“ væri fremur skilið sem „gat af sér“.
Þess vegna hneigjumst við til að gera almennt ráð fyrir að sannleika
staðhæfingar megi með einhverju móti greina í málþátt og stað-
reyndaþátt. Ef gengið er út frá þessu, virðist líklegt að staðreynda-
þátturinn í sumum staðhæfingum skipti ekki máli; og að þær stað-
hæfingar séu rökhæfingar. En þar með hafa mörk á milli rökhæfinga
og raunhæfinga einfaldlega ekki verið dregin, hversu rökvíslegt sem
það gæti virst fyrirfram að svo sé. Að telja að slíkum greinarmuni sé
yfirleitt til að dreifa, er óraunsæ kredda raunhyggjumanna, frum-
spekilegt trúaratriði.
5. Sannreynslukenningin og smœttarhyggjan
í þessum svartsýnu hugleiðingum höfum við litið hugmyndina um
skilning máls og síðan hugmyndina um þekkingarsamheiti og loks
hugmyndina um rökhæfingar hornauga. En spyrja mætti, hvað rneð
sannreynslukenninguna um skilning máls? Þetta orðtak hefur náð svo
tryggri fótfestu sem einkennisorð raunhyggju að við værum vissulega
afar óvísindaleg að skyggnast ekki eftir hvort þar er á ferðinni mögu-
leg lausn á vandanum um skilning máls og þeim er tengjast honum.
Sannreynslukenningin um skilning, sem hefur verið áberandi í
fræðunum frá og með skrifum Peirce, er á þá leið að skilningur
staðhæfingar felist í hættinum á að staðfesta eða hnekkja henni í
reynslu. Rökhæfing er það markadæmi sem fær staðfestingu hver svo
sem reynslan er.
Eins og hvatt er til í fyrsta hlutanum getum við auðveldlega litið
framhjá spumingunni um skilning sem fyrirbæri og vikið beint að því
þegar um sama skilning eða samheiti er að ræða. Þá kveður sann-
reynslukenningin á um að staðhæfingar séu samræðar (hliðstætt því
er orð eru samheiti) þá og því aðeins að þær séu sannreyndar á sama
hátt í reynslunni.