Hugur - 01.01.1991, Page 101

HUGUR
Jámbúr skrifrœðis og skynsemi
99
Gegn þinni líkamsorku og andans mætti
og öndvert þinni skoðun, reynslu og trú,
í dimmri þögn, með dularfullum hætti
rís draumsins bákn en jafnframt minnkar þú.
Á endanum er líklega ekkert dularfullt við þetta. Skrifræðið fer
einfaldlega að lúta sínum eigin lögmálum sem eiga það sameiginlegt
með öðrum lögmálum, sem við teljum að gildi um lifandi verur, að
snúast um viðgang og viðhald lífsins — stofnanalífsins í þessu tilfelli.
Þar með þjónar það ekki markmiðum sinna umbjóðenda eingöngu
heldur einnig sínum eigin. Og þar með gerist það oft að skrifræðið
verður óskilvirkt og kostnaðarsamt bákn sem allir armæðast yfir en
erfitt er að gagnrýna með skynsamlegum rökum.
Kjaminn í gagnrýni minni ætti nú að vera ljós: Skrifræðið eins og
Weber lýsir því — og til að gæta fullrar sanngirni; eins og skrif-
finnamir vilja helst að það starfi — er alls ekki skilvirkt eða árang-
ursríkt nema að takmörkuðu leyti og upp að ákveðnu marki.
Reiknipúkinn er ekki eins mikill reiknimeistari og vonir stóðu til,
enda kann hann ekki að reikna það sem mestu máli skiptir í lífi flestra
einstaklinga.
IV
Gott og vel. En hvers vegna ekki bara „báknið burt“ eins og vinsælt
slagorð hljómaði einu sinni? Hvernig stendur á því að allskonar
skrifræðiskerfi hafa þanist út með ógnarhraða síðan Weber var uppi?
Hann virðist þrátt fyrir allt hafa haft rétt fyrir sér í þeint spádómi að
framþróun skrifræðisins væri óumflýjanleg, þótt af málflutningi
mínum megi ráða að líklega hafi það ekki verið vegna tæknilegrar
alfullkomnunar skrifræðisins, eins og hann hélt fram.
Ég verð að viðurkenna að ég á ekkert einhlítt svar við þessari
spurningu. Ég held þó að kjarni málsins sé sá að við höldum enn í
forna draumsýn um að okkur mönnunum geti tekist að smíða full-
komið skipulag þar sem annmarkar mannskepnunnar fá engu spillt.
— „í draumi sérhvers rnanns er fall hans falið“ segir skáldið. Það
sem gerir málið sífellt snúnara eftir því sem framþróunin heldur
áfram er að við getum ekki lengur gagnrýnt skrifræðið með skynsam-
legum rökum vegna þess að við höfum afsalað okkur skynsemishug-
takinu.