Hugur - 01.01.1991, Page 114

RITDOMAR
Stephen W. Hawking
Saga tímans
íslensk þýðing eftir Guðmund Amlaugsson
með inngangi eftir Lárus Thorlacius
Hið íslenska bókmenntafélag, Reykjavík 1990
Þýski eðlisfræðingurinn Arnold Sommerfeld var einn af helstu
brautryðjendum kennilegrar eðlisfræði. Hann lét þau orð falla árið 1921 í
almennum fyrirlestri um almennu afstæðiskenninguna að gagnstætt
skoðunum almennings hefði kenningin haft mjög lítil áhrif á raunverulegar
vísindarannsóknir. Það væri hins vegar skammtafræðin — hitt meginframlag
Þjóðverja til vísinda á 20. öld — sem hefði haft ómæld áhrif á flest svið
eðlisfræði og efnafræði. Orsökin var sú að þyngdarkrafturinn var svo veikur
að það var ekki hægt að prófa almennu afstæðiskenninguna í jarðbundnum
tilraunastofum heldur varð að leita út í geiminn á vit sólar og stjama.
Það var hins vegar miklum vandkvæðum bundið á þessum árum að greina
merkin frá þessum „geimrannsóknarstofum" á jörðu niðri. Á þeim tíma gafst
aftur á móti ríkulegt færi á að stunda umfangsmiklar tilraunir í skammtafræði
og kjarnvísindum á venjulegum rannsóknarstofum. Því fór svo að
eðlisfræðingar sinntu almennu afstæðiskenningunni lítið fyrr en eftir seinna
stríð. Almenningur vildi hins vegar frekar fræðast um almennu
afstæðiskenninguna og heimsfræði. Sommerfeld lét þau orð falla að svo
virtist sem að hann væri að svala „óseðjandi eftirspum". Hann þurfti að halda
fyrirlesturinn tvisvar og 1200 áheyrendur komu í hvort skipti.
Þessi áhugi kom í kjölfar eftirminnilegrar „prófunar“ á almennu
afstæðiskenningunni í sólmyrkva árið 1919. Höfundur kenningarinnar Albert
Einstein varð upp frá því stöðugt fréttaefni. Hann varð vísindastjarna. Eftir
ómáeldar hörmungar fyrri heimsstyrjaldarinnar hefur það án efa verið
hughreystandi að hverfa um stund í huganum frá þessari erfiðu jarðvist og
halda út í himingeiminn undir leiðsögn Einsteins.
Ef marka má þær viðtökur sem Saga tírnans hefur hlotið virðist heims-
fræði enn sem fyrr höfða mjög sterkt til fólks. Bókin kom út í fyrsta sinn árið
1988 og nefndist á frummálinu A Brief History ofTime: From the Big Bang
to Black Holes. í bókinni er fjallað vítt og breitt um nútíma eðlisfræði og
heimsfræði. Auk þess er almennu afstæðiskenningunni fléttað saman við
skammtafræði, en þessar hlutakenningar lýsa annars vegar grófgerð alheims-
ins og hins vegar smágerum fyrirbærum á sviði öreinda og væntanlegum