Hugur - 01.01.1992, Qupperneq 42

40
Matthew Lipman
HUGUR
Rökfræði færir okkur ákveðnar reglur um ályktanir sem við
samþykkjum öll sem form í rökfærslum, sem form röklegrar hugsun-
ar. Rökfærslurnar geta verið um siðfræðileg efni eða hvaðeina.
Rökfræði hefur því ekkert annað gildi fyrir siðfræði en hún hefur fyrir
hvað sem er. Engu að síður þá höfum við í ýmsum siðferðisefnum
hvað skörpust og áhrifaríkust dæmi um það sem rökfræði getur gert
fyrir siðfræði. Tökum dæmi: Við samþykkjum öll þá grundvallarfor-
sendu að allir borgarar verði að hlýða lögunum. Þetta þýðir að skilji
ég einföldustu rökfræði þá get ég ekki haldið því fram í senn að ég sé
góður borgari en ég þurfi samt ekki að hlýða lögunum. Engu að síður
er margt fólk sem gerir einmitt þetta. Menn segja kannski: „Ég keyri
stundum yfir leyfilegum hámarkshraða af því ég er ekki sáttur við
hraðatakmarkanirnar, en samt er ég góður borgari.“ Þetta er ekkert
annað en að vilja bæði eiga kökuna og borða hana líka. En slíkt er
ekki hægt að gera án þess að lenda í mótsögn við sjálfan sig. Þarna
getum við séð hvað rökfræði verður áhrifamikil þegar við skoðum
hana í þessu ljósi og beitum henni á siðferðileg málefni. Ég hallast
hins vegar ekki að því að rökfræði ein og sér hafi siðferðilegt eða
siðfræðilegt gildi. Þá værum við líka komin út á þá braut að blanda
saman aðskildum greinum heimspeki og eigna þeim eitthvað sem
þeim ber ekki.
Firring, gagnrýnin hugsun og efahyggja
1 lok síðari fyrirlestrarins kom til mjög athyglisverðar umrceðu um
með livaða hœtti þyrfti að úthreiða heimspeki fyrir hörn í skólum. Mig
minnir að niðurstaðan hafi verið á þá leið að hœði þyrfti að kenna
heimspeki sem sjálfstœtt fag en einnig að breyta öðrum námsgreinum,
laga þœr að þessum samrœðuhugsunarhœtti sem einkennir þínar
aðferðir. Nú erum viðflest sammála um að hefðhundin skólamenntun
geti verið mjög raunveruleikafirrt þar sem nemendur tengja ekki
námið við hversdagslega reynslu sína. Jafnframt má halda því fram
að mikil firring ríki í hversdagslegu lífi okkar meðal annars vegna
skorts á samrœðum og heimspekilegum hugsunarhœtti. Þetta vekur
upp þá spurningu hvort heimspekikennsla sem sjálfstœtt fag geti aukið
á þessa firringu. Er hugsanlegt að óhrúanlegt hil myndist milli þess
liugsunarháttar sem börnin tileinka sér í heimspekinni og þess sem
ríkir í öðru námi annars vegar og hins vegar gagnvart hversdagslifinu