Hugur - 01.01.1992, Síða 88

86
Eyjólfur Kjalar Emilsson
HUGUR
hvað margbrotið er skynjað gegnum eitt skilningarvit, til dæmis andlit.
Því að það er ekki einn hlutur sem skynjar nefið og annar augun, heldur
hið sama sem skynjar þetta allt saman. Og ef eitt tiltekið atriði er
skynjað gegnum augun og annað gegnum eyrun, þá verður það að vera
eitthvað eitt sem hvort tveggja hafnar að lokum í. (IV. 7. 7, 3-10)
Plótínos tekur nú dæmi af hring eins og Alexander og heldur því fram
að allar skynreyndir (aísþemata) hljóti að enda í einhverju sem sé „að
sönnu eitt“. Síðan beinir hann spjótum sínum að nýju gegn
Stóumönnum og segir að það sem öll skynjun lendi í á endanum geti
ekki haft rúmtak. Hann segir:
...ef þetta hefði rúmtak og skynjanirnar höfnuðu á sitt hvorum enda
línu, þá verða þær að koma saman í einum og sama punktinum eins og
áður, til dæmis í miðjunni, því að annars hefði hver punktur sína eigin
skynjun, á sama hátt og ég skynja einn hlut og þú annan. Og ef um er
að ræða eina skynreynd, til dæmis andlit, þá hlýtur annað tveggja að
verða að eiga sér stað. (a) Það dregst saman í punkt sem hefur enga
hluta. Þetta virðist raunar vera raunin því að það dregst þegar saman í
augunum sjálfum; hvernig væri annars hægt að sjá stóra hluti með
augunum? Þess heldur verður þá það sem nær til stjómhluta sálarinnar
eins og rúmtakslaust viðfang hugsunar (amere noemata). (b)
Skynreyndin er stærð og þess vegna yrði það sem skynjar að greinast í
hluta ásamt henni, þannig að hver hluti þess skynjaði sinn hluta við-
fangsins og ekkert í okkur skynjaði það í heild. (IV. 7. 6. 19-26)
Plótínos færir einnig svipuð rök út frá skynjun sársauka (IV. 2. 2;
IV. 7. 7; IV. 4. 1). Væri sálin efnislegur hlutur, myndi aðeins sá hluti
sálarinnar sem er í hinum þjáða líkamshluta skynja sársaukann, en það
fær ekki staðist. Sama veran skynjar sársauka í tá og fingri. Að öðrum
kosti, ef gert væri ráð fyrir einhvers konar flutningi boða til
miðstöðvar sálarlífsins, væri óútskýrt hvernig við fyndum sársaukann
í þeim líkamshluta sem fyrir áreitinu varð. Auk þess mundi ráðgátan
um einingu skynjandans vakna aftur í sambandi við miðstöð sem sjálf
væri líkami. Plótínos telur því að ókleift sé að gera fullnægjandi grein
fyrir einingu skynjunarinnar með kenningum sem fela í sér að sálin sé
einhvers konar líkami.
Plótínos og Stóumenn eru á einu máli um að það sé sálin (eða
einhver sálargáfa) sem skynji. En þeir eru ósammála um hvað sálin sé.
Stóumenn telja sálina efnislega, og hugsun Plótínosar er sú að eining
skynjandans sýni að það í okkur sem skynjar geti ekki verið efnislegt.