Hugur - 01.01.1995, Síða 111

HUGUR
Vélmenni
109
með geti öðlast merkingu með sama hætti. Vél getur tengt tákn við
önnur tákn og hún getur líka tengt þau við boð frá umhverfinu og
viðbrögð við þeim. Ef Searle heldur að við getum gefið orðum okkar
og hugsunum merkingu með einhverjum öðrum hætti en þessum þá
er ég hræddur um að honum skjátlist.27
f greininni frá 1980 reynir Searle að svara mótbárum af þessu tagi.
Hann ræðir þann möguleika að hann sé ekki Iokaður inni í herbergi
heldur komi í stað stjórntölvu vélmennis. Hann fær tákn á miðum inn
um lúgu en nú koma sum þeirra frá skynjurum og nemum sem
tengdir eru við vélmennið og gegna hlutverki skynfæra. Searle skilar
táknum út um lúgu og nú lenda sum þeirra í klónum á vélum sem
hreyfa liðamót vélmennisins.28 Searle álítur augljóst að þetta breyti
engu. En er eitthvað augljóst í þessu efni? Þegar hingað er komið
minna rök Searle á rök sem þýski heimspekingurinn Leibniz setti
fram gegn þeirri skoðun að vél geti búið yfir skynjun eða meðvitund.
Þessi rök eru í 17. grein Monadologie sem Leibniz sendi frá sér árið
1714. Hann segir:
Við verðum einnig að viðurkenna að það er ekki hægt að skýra
skynjun og það sem á henni byggist með vélrænni skýringu, það er
27 Hér hef ég ýmsa af merkustu málspekingum aldarinnar eins og Ludwig
Wittgenstein og Willard von Orman Quine á mínu bandi. Sjá Quine 1960 2. kafli
og Quine 1969 bls. 29 o.áf. og Wittgenstein 1978 greinar 138-242. - Rök Quine
sýna að ekkert 1 hegðun manna og atferli geti gefið orðum þeirra merkingu
þannig að útilokað sé að tvær þýðingar sem stangast á geti verið jafnréttar. Af
þessu dregur Quine þá ályktun að merking eða inntak af því tagi sem
heimspekingar eins Frege, Brentano og margir fleiri hafa viljað eigna mannlegri
hugsun sé ekki til. - Þau rök Wittgensteins sem ég vísa í eru kölluð
einkamálsrökin. Sú túlkun þeirra sem ég styðst við er fengin frá Saul Kripke (sjá
Kripke 1982). Samkvæmt henni sýna þessi rök að niðurstaða Quines er rétt. En
Wittgenstein byggir ekki á heimspekilegri atferlishyggju eins og Quine heldur
sýnir fram á að það sem gerist í huga mælanda getur ekkert frekar neglt fasta
merkingu við orð hans heldur en hegðun sem er sýnileg öðrum. - Hafi þessir
heiðursmenn rétt fyrir sér, eins og ég held að þeir geri, þá hefur mannlegt mál
innihald eða merkingu með þeim eina hætti að setningar og tákn tengjast öðrum
setningum og táknum og þetta kerfi tákna og setninga tengist reynslu manna og
athöfnum á ýmsa vegu. Þessi losaralegu tengsl málsins við umheimin duga ekki til
þess að negla sértæk fyrirbæri eins og yrðingar föst við orð okkar og hugsanir.
En þau duga ágætlega til að við getum ræðst við og notað málið á alla þá vegu
sem við gerum. - Um túlkun Kripke á einkamálsrökunum má lesa í grein Eyjólfs
Kjalars Emilssonar 1992. Öfugt við mig vill Eyjólfur hrekja þessi rök.
28 Sjá Searle 1980 bls. 76-7.