Uppeldi og menntun - 01.07.2005, Blaðsíða 58

Bernard, Chevalier, Devaux, Faure, Jellab og Vanesse, 1994). Í flessum rannsóknum eru
fyrri rannsóknir gagnrýndar fyrir a› ganga út frá a› allir hafi sömu hugmyndir um
stigrö›un starfa í samfélaginu, en meti störfin sí›an ólíkt á kvar›anum e›a sýni fleim
mismikinn áhuga. Félagsfræ›ingarnir Coxon og Jones (1978) og sálfræ›ingarnir
Guichard og félagar (1994) telja a› stigrö›un starfanna sé beinlínis ólík eftir félagslegum
uppruna; fla› hvernig hugsa› er um störfin fari eftir flví hva›a félagshópi vi›komandi
tilheyri, hugræn kortlagning starfanna sé flví ólík eftir félagslegum uppruna.
Me› starfshugsun er átt vi› fla› hvernig fólk hugsar um ákve›in störf e›a starfsheiti,
hvort flví flyki tilteki› starf t.d. vir›ingarvert e›a gagnlegt. Starfsskynjun er samheiti
or›sins starfshugsun og á vi› hugsun um einstök störf, hugsun sem byggist anna›hvort
á reynslu e›a athugunum (O’Dowd og Beardslee, 1960; Shivy, Rounds og Jones, 1999).
Me› hugtakinu starfshugsun (occupational conceptualisation, vocational construct) er
ekki a›alatri›i› a› sko›a hvernig hugmynd ver›ur til hjá einstaklingi um fla› starf sem
hann e›a hún ætlar sér í framtí›inni heldur vísar hugtaki› starfshugsun til fless hvernig
fólk hugsar almennt um störf í samfélaginu. Hugtaki› sta›almynd starfa (occupational
stereotype) er frábrug›i› hugtökunum starfshugsun e›a starfsskynjun a› flví leyti a› flar
er sko›a› hva› alhæft er um persónuleika e›a eiginleika fólks í tilteknum störfum e›a um
heg›un fless og fla› líf sem fla› lifir, hvort fla› lifir hátt e›a spart o.s.frv. (Gottfredson,
1981).
Þa› er nokku› samdóma álit fleirra sem sko›a› hafa hugsun um störf a› hún liggi til
grundvallar starfsáhuga og starfsflróun (career development) (Gati, 1991; Reeb, 1979;
Rounds og Tracey, 1996; Shivy, Rounds og Jones, 1999) og flví er forvitnilegt a› kanna
hvort finna megi mun á flví hvernig drengir og stúlkur sjá fyrir sér heim starfanna.
Þa› er grundvallarforsenda, jafnt í framkvæmd náms- og starfsrá›gjafar og fleim
fræ›um og rannsóknum sem hún er bygg› á, a› rá›flegar komi skipan á hugsun sína um
sig sjálfa, störf í atvinnulífinu og tengslin flar á milli. Því er fla› nokkurt undrunarefni a›
rannsóknir á flví hvernig hugsa› er um störf eru fremur fáar (Ivey, 1980; Shivy, Rounds
og Jones, 1999) á me›an rannsóknir á ýmsum fláttum sjálfsins, svo sem áhuga, hæfni og
gildismati, skipta flúsundum. Þó má finna vaxandi áhuga á starfsskynjunarrannsóknum á
allra sí›ustu árum me›al fylgismanna félagslegu og hugrænu starfsflróunarkenningar-
innar (social career cognitive theory) (Ji, Lapan og Tate, 2004; Perrone, Sedlacek og
Alexander, 2001).
Spokane (1992) telur mikilvægt fyrir framflróun starfsflróunarfræ›anna a› vi› skiljum
betur hvernig fólk vinnur úr starfsupplýsingum. Þá hlýtur a› vera mikilvægt a› vita hvort
vi› hugsum eins um öll störfin í samfélaginu e›a ekki, t.d. hvort greina má félagslegan
mun í starfshugsun. Linda Gottfredson (1981) segir a› rannsóknir sýni (t.d. O’Dowd og
Beardslee, 1960) a› flegar vi› kortleggjum störf á tveimur ásum kynfer›is og vir›ingar, a›
vi›bættu starfssvi›i, kortleggjum vi› öll störf á sama veg.
Kenning Gottfredson um afmörkun (circumscription) og málami›lun (compromise)
byggist á flví a› vi› gerum okkur í huganum kort af störfum eftir flremur víddum,
kynfer›i, vir›ingu og starfssvi›i. Sí›an mörkum vi› okkur sta› á flessu korti starfanna
eftir fleirri mynd sem vi› höfum af okkur sjálfum. Ef vi› erum t.d. karlkyns af millistétt
mörkum vi› okkur svi› á starfakortinu flar sem tiltölulega vir›ingarver› karlastörf er a›
K Y N J A M U N U R Í H U G R Æ N N I K O R T L A G N I N G U S T A R F A
58
uppeldi_14arg_2hefti_9 copy 12/13/05 9:49 AM Page 58