Uppeldi og menntun - 01.07.2005, Blaðsíða 59

finna. Kenning Gottfredson um hugrænt kort starfa hefur veri› gagnrýnd. Guichard og
félagar (1994) hafa véfengt kenningu Gottfredson um algilt hugarkort af störfum á grund-
velli rannsóknar sem sýndi félagslegan mun í starfshugsun. Fræ›ilegur bakgrunnur
rannsóknar Guichard og félaga er habitus-kenning félagsfræ›ingsins Bourdieu. Sú
rannsókn sem hér er lýst er einnig bygg› á habitus-kenningu Bourdieu.
Í stuttu máli má skilgreina habitus sem formger› sem á sér rætur í félagsger›inni og
sem hefur áhrif á skynjun okkar og val á lífsstíl (Bourdieu og Waquant, 1992). Á íslensku
mætti flví kalla habitus félagslegan veruhátt. Þessar formger›ir hafa or›i› til vi› svipa›ar
a›stæ›ur í félagshópum og eru flví samræmdar innan hópsins og móta skynjun, hugsanir
og athafnir fólks (Bourdieu, 1998). Þannig er enginn einangra›ur og ö›rum óhá›ur flegar
hann velur fatna›, áhugamál e›a störf, heldur óafvitandi tengdur ö›rum. Sameiginleg
formger› skynjunar og fegur›arsmekks vi›heldur flessum sterku innbyr›is tengslum
(Waquant, 2004). Þannig greinir félagslegur veruháttur (h a b i t u s) fólk a› í ólíka
félagshópa og fla› er unnt a› mæla habitus me› flví a› sko›a tómstundai›ju fólks, svo
sem tónlist sem fla› vill helst hlusta á og smekk fless fyrir t.d. innanhússmunum. Þa› er
kenning Bourdieu a› athafnir eins og bóklestur, tónlist sem hlusta› er á e›a brandarar
ver›i til vegna veruháttarins (habitus) en ekki fyrir val einstaklingsins og leit hans a›
tilgangi (Bourdieu, 1979).
Sögulegur uppruni habitus-kenningar Bourdieu liggur í rannsóknum hans á ólíkum
a›stæ›um karla og kvenna og flví ekki a› undra a› Bourdieu skrifa›i ári› 1998 bókina La
Domination masculine um yfirrá› karla (ensk flý›ing 2001). Í upphafi bókarinnar segist
hann ekki hafa hætt sér inn á fletta erfi›a svi› sem kynjarannsóknir eru nema af flví a›
allar hans rannsóknir hafi beinst a› flví vi›fangsefni sem hann kallar flversögn hins
vi›tekna, fl.e. a› fólk fylgir markalínum (bo› og bönn, skyldur og vi›urlög) án fless a›
streitast á móti. Þá sé fla› enn fur›ulegra hvernig fólk undirgengst valdbo› án fless a›
æmta e›a skræmta, lí›ur alls kyns forréttindi og óréttlæti. Slíkar óflolandi a›stæ›ur flyki
jafnvel e›lilegar. Bourdieu segir í bókinni a› sér hafi alltaf fundist a› yfirrá› karla, og
hvernig fleim er vi›haldi›, séu besta dæmi› um flessa flversagnakenndu au›sveipni.
Orsök flessarar au›sveipni er hin táknræna valdbeiting, sem er bæ›i ósýnileg og
óáflreifanleg, en birtist í samskiptum, flekkingu e›a vanflekkingu, vi›urkenningu og
tilfinningu. Þessi flögla au›sveipni kemur m.a. fram í flví hvernig konur kjósa eiginmenn
sem eru bæ›i eldri og hærri en flær (Ferree, 1984 í Bourdieu 1998; Bozon, 1990 í Bourdieu,
1998). Þannig er fla› skilningur fleirra a› eiginkonan eigi a› vera minni en eiginma›urinn
í fleiri en einum skilningi, anna› geri líti› úr bæ›i eiginmanninum og eiginkonunni.
Táknræn valdbeiting skýrir hvers vegna fla› getur veri› konum tilfinningalega erfitt a›
fara inn á svi› karla og jafnvel beinlínis líkamlega erfitt: Þær ro›na, finna til kví›a,
sektarkenndar, rei›i hins vanmáttuga og sætta sig t.d. vi› a› teki› sé fram í fyrir fleim
(Bourdieu, 1998). Samkvæmt Bourdieu liggur valdi› í hugarferlunum og flau liggja a›
baki hinu félagslega mynstri. Félagsmynstrin standa djúpt og eru eins og skrifu› á líkama
karla og kvenna. Þau birtast í andstæ›um eins og karl – kona, sterkur – veik, stór – lítil,
hátt kaup – lágt kaup, beinn – bug›ótt, har›ur – mjúk, grófur – fín, vinna inni – vinna úti.
Ein lei› til a› breyta flví félagslega mynstri sem yfirrá› karla byggjast á er a› kanna flessar
ósýnilegu og óme›vitu›u formger›ir. Kenning Bourdieu hefur veri› nefnd formger›arleg
G U ÐB J Ö R G V I L H J Á L M S D Ó T T I R O G G U ÐM U N D U R B . A R N K E L SS O N
59
uppeldi_14arg_2hefti_9 copy 12/13/05 9:49 AM Page 59