Fróðskaparrit - 01.01.2009, Blaðsíða 17

Helgoland og Norðurhavsoyggjar
Heligoland and the Norwegian Islands in the North Atlantic
Zakarias Wang
Hornavegur 16, FO-188 Hoyvík, Faroe Islands. Email: zakarias@olivant.fo
Úrtak
í 1814 kom friður í lag Stórabretlands, Svøríkis og Dan-
markar millum. Stórabretland fekk frá Danmørk oynna
Helgoland. Svøríki læt Danmørk svenska Pommern og
Rúgen móti at fáa Noreg, men í evstu stund var friðar-
sáttmálin broyttur, so norsku oyggjarnar í Norðurhøv-
um, Grønland, Føroyar og ísland, ikki fylgdu við Noregi.
Skjalatilfarið sigur lítið um, hví hetta hendi, men settar
eru fram ymsar tilgitingar. Her verður tann tilgiting førd
fram, at tað kann vera bretska kravið um Helgoland,
sum hevur fingið Karl Johan at sleppa Norðurhavs-
oyggjum fyri at fáa friðin í lag beinanvegin. Á tann hátt
slapp hann undan illstøðu við sameindu sínar, serliga
bretar, sum vóru misnøgdir við, at hann hevði tikið seg
burtur úr bardaganum ímóti Napoleon fyri at vinna
Noreg.
Abstract
The peace treaties of Kiel in 1814 between Denmark
and the United Kingdom, and Denmark and Sweden
ceded the island of Heligoland (Helgoland) to the UK
and Norway to Sweden. In return for Norway, Den-
mark was given Pomerania and Rugen, the Swedish
provinces in Germany. At the last moment, the treaty
between Denmark and Sweden was changed, so the
Norwegian islands in the North Atlantic, Greenland,
Faroe and lceland, should not be ceded to Sweden
with Norway. The sources are rather silent on the
reasons for this change. DifTerent hypotheses have
been put forward. Here the hypothesis is launched,
that it is possible that the British demand for the island
of Heligoland caused the Swedish crown prince and
commander-in-chief Karl Johan relinquish on the
islands in the North Atlantic in order to get the peace
treaties signed at once so that he could prevent a
conflict with his allies, especially the British, who were
rather upset because he had pursued his own war aims
instead of following the allies in their westward thrust
in order to topple the reign of the emperor Napoleon.
Inngangur
Tann 15. januar 1814, klokkan trý á morgni
(Wollebæk, 1928; 17), vórðu tveir friðarsátt-
málar undirritaðir í Kiel, høvuðsstaðnum í
hertogadøminum Holstein. Báðir sáttmálar-
nir vórðu tó dagsettir tann 14. januar. Fyrri
sáttmálin var millum kong Danmarkar og
kong Stórabretlands og írlands. Hin var mill-
um kong Danmarkar og kong Svøríkis
(Tractater, 187;, 56-73).
Uniónin
Kongur Danmarkar, Fríðrikur VI, var ikki bert
kongur í Danmarkar ríki, men eisini í Noregs
ríki. Tann 29. august 1450 høvdu hesi bæði
ríki gjørt eina uniónstraktat. Hesin fólkarætt-
arligi sáttmáli ásetti, at ríkini skuldu verða
saman sum javnlíkar í friði og kríggi, og at tey
skuldu hava kong í felag. Eftir hendan dag
vóru tí hvørki Danmørk ella Noreg fullveldis-
ríki (t.e. suverenir statir). Tann unión, sum tey
vóru farin uppí, hevði vegna báðar deilstatir-
nar myndugleika at gera sáttmálar við aðrar
fólkarættareindir. "Fosturlandið" var tí, sum
prósturin Fríðrikur Schmidt segði á Eidsvold
tann 13. mai 1814, tann sameindi danski-
norski staturin (Koht, 1925; 14).
Fróðskaparrit 57. bók 2009:15-23