19. júní - 19.06.1989, Blaðsíða 71

KVENLEG
BARÁTTUBÓK
STRÁ í HREIÐRIÐ
EFTIR BRÍETI HÉÐINSDÓTTUR
Einhvers staðar las ég að
bandaríska kvenréttindakonan
Lucretia Mott (1794—1880) hefði
haft bók Mary Wollstonecraft frá
1792 „Vindication ofthe Rights
ofWomen“ (réttindum kvenna
til varnar) á náttborðinu hjá sér
árum saman. Eftir að hafa lesið
stráin hennar Bríetar oftar en
einu sinni og oftar en tvisvar
finnst mér að allar konur œttu að
hafa þá bók liggjandi á
náttborðinu hjá sér. Bókin segir
svo mikla sögu um fyrstu áratugi
aldarinnar, hún segir svo margt
um daglegt líf
kvenréttindabaráttuna og
hugsjónir Bríetar
Bjarnhéðinsdóttur að aftur og
aftur má til hennar leita að
rökum og stuðningi við baráttu
dagsins í dag. Pað er nefnilega
ótrúlegt en satt að enn erum við
að glíma við sömu vandamálin,
tilgangur kvennabaráttunnar er
enn hinn sami.
Bók Bríetar Héðinsdóttur spannar
allt líf ömmu hennar frá 1856—1940.
Meginefni bókarinnar eru bréfin sem
fóru á milli Bríetar og barna hennar
Laufeyjar og Héðins þegar þau sátu
við nám í kóngsins Kaupinhafn
1910—1917, en hún var heima að vas-
ast í blaðaútgáfu, kvenréttindabar-
áttu og bæjarmálapólitík. Til að setja
bréfin í samhengi rekur Bríet yngri
ævi Bríetar eldri, segir frá manni
hennar Valdimar Ásmundssyni sem
féll frá langt fyrir aldur fram og börn-
unum tveimur sem síðar áttu eftir að
verða áberandi í íslensku þjóðlífi
hvort á sinn hátt.
Bréfin eru það efni sem Bríet H.
moðar úr og þar er hreint ekki af litlu
að taka. Sagt er frá fólki og fundum,
landsmálapólitíkinni, Kvenréttinda-
félaginu og starfinu innan þess og alls
konar búsorgir og samskipti manna á
milli koma við sögu. Eftir því sem á
líður verða áhyggjur Bríetar af dótt-
urinni plássfrekari í bréfunum. Þær
mæðgur voru nefnilega mjög ólíkar
að öllu upplagi. Bríet var jarðbundin
og sterk hugsjónakona sem auðvitað
fann til sársauka þegar að henni var
vegið, en Laufey var draumlynd og
mjúk „bóhem“ eins og bróðurdóttir
hennar segir. Bríet vildi dóttur sinni
allt það besta. í henni áttu draumar
að rætast, draumarnir um menntun
sem Bríet þráði svo heitt, heimasæta
norður í Húnavatnssýslu, en átti ekki
kost á. Sonurinn Héðinn er líkur
móðurinni, sterkur, jarðbundinn og
veit hvað hann vill. Það þarf ekki að
hafa áhyggjur af honum, ekki að
senda honum langar prédikanir til að
stappa í hann stálinu. Við erum
þarna komin að eilífðarmálunum,
samskiptum foreldra og barna, sam-
skiptum móður og dóttur sem elska
hvor aðra og geta vart hvor af annarri
séð en eru samt svo ólíkar.
Fyrir okkur nútíma baráttukonur
sem byggjum á arfi Bríetar er for-
vitnilegt að lesa um kvennabarátt-
una, samskipti kvennanna og þær að-
ferðir sem beitt var í baráttunni og
ekki síst túlkanir Bríetar á atburðum
líðandi stundar.
I bréfunum kemur ýmislegt í ljós
sem ekki var vitað áður, svo sem um
náin samskipti þeirra Bríetar og
Hannesar Hafstein. Hannes var einn
þeirra sem tók á móti kröfum ís-
firskra og þingeyskra kvenna á Þing-
vallafundinum 1888 um að koma
kvenréttindamálunum á dagskrá Al-
þingis og hann stóð svo sannarlega
við það. Hann las yfir erindi Bríetar
urn hagi og réttindi kvenna 1887 og
síðar flutti hann frumvörp um að
opna Latínuskólann (MR) fyrir
stúlkum og hið merka frumvarp sem
varð að lögum 1911 er veitti íslensk-
um konum rétt til alls náms, embætta
og styrkja. I þessum málum var Bríet
á bak við tjöldin og beitti áhrifum
sínum á ráðherrann sem alltaf reynd-
ist henni vel. Hún virðist hins vegar
ekki hafa verið í neinu sambandi við
Skúla Thoroddsen og Theodóru
Thoroddsen en þau hjón (Skúli á
þinginu) voru miklir talsmenn jafn-
réttis og kvenréttinda.
Bríet segir frá ýmsum fundum sem
haldnir voru á árunum í kringum 1911
þegar þrýstingurinn var hvað mestur
á að konur fengju kosningarétt til Al-
þingis. Mér finnst afar merkileg lýs-
71
L