19. júní - 19.06.1989, Blaðsíða 28

Atvinnuþátttaka kvenna hefur
aukist úr 33% árið 1960 í 80% árið
1985, en er rúmlega 90% hjá körlum.
Konur hafa axlað aukna ábyrgð á
framfærslu og mikill fjöldi þeirra er
eina fyrirvinna síns heimilis. A kon-
um hvílir einnig ábyrgð á heimilis-
störfum og uppeldi barna. Þess
vegna bera þær nú tvöfalda ábyrgð.
Konum er oft bent á að þær geti
rétt hlut sinn og náð meira jafnrétti
með aukinni menntun og með því að
taka meira að sér stjórnunarstörf og
önnur ábyrgðarmikil störf. En heim-
ildir sýna að með aukinni menntun
dragast konur meira aftur úr körlum
í launum. Laun ófaglærðra kvenna
eru 74% af launum ófaglærðra karla,
en laun kvenna sem vinna sem sér-
fræðingar og stjórnendur eru 56% af
launum karla í sambærilegum störf-
um, þannig að bilið breikkar í stað
þess að minnka.
Viðhorf eru íhaldssöm og þau
breytast hægar en hegðun og þau eru
ennþá mjög á þann veg að staður
konunnar sé inni á heimilinu. Það er
látið eins og konur vinni ekki utan
heimilis. Fæðingarorlof er aðeins fá-
einir mánuðir, en samt er lítið um
dagvistartilboð fyrir börn undir
tveggja ára aldri. Dagvistir anna ekki
eftirspurn. Mikið vantar á að börn
hafi samfelldan skóladag, og skóla-
gæsla hefur verið undantekning
fremur en regla. Sjúkir og aldraðir
eru víða á heimilum sínum með
stuðningi aðstandenda.
Það er erfitt fyrir konur að reyna
að ná jafnrétti með því að axla enn
aukna ábyrgð úti í atvinnulífinu,
vegna þess að ábyrgðin sem þær bera
heima og að heiman er ærin nú
þegar. En konur mennta sig í mjög
auknum mæli. Nær helmingur
kvenna lýkur stúdentsprófi á móti
tæpum þriðjungi karla. Og fæstar
láta þar staðar numið. Skólaárið
1985-1986 voru konur rúmlega 53%
nemenda ofan grunnskóla.
Bæði í framastörfum
Erlendis hafa verið gerðar nokkr-
ar rannsóknir á fjölskyldum þar sem
bæði konan og karlinn hafa menntað
sig og gegna ábyrgðarstörfum (eru í
framastörfum skv. skilgreiningu hér
á eftir), en mér er ekki kunnugt um
slíka rannsókn hér á landi.
Gilbert og Rachlin gerðu yfirgrips-
mikla og góða úttekt á rannsóknum
sem gerðar hafa verið á fjölskyldum
þar sem bæði konan og karlinn vinna
framastörf. Efnið sem hér fer á eftir
er sótt til þeirra og er þar stiklað á
stóru. Einnig hef ég leyft mér að
leggja örlítið út af efninu til þess að
tengja það við íslenskan veruleika.
Hyggjum fyrst að þeim greinarmuni
sem þær gera á starfi og framastarfi.
Starf: Líklegra til að vera
aðeins launanna
vegna heldur en
framastarf, þess
vegna oft rykkjótt og
ineð uppihaldi. Lík-
legt til að auka ekki
eins við reynslu og
framastarf.
Framastarf: Krefst verulegrar
þekkingar og meiri
skuldbindinga.
Ef bæði konan og karlinn eru í
framastörfum hafa þau með höndum
meiri skuldbindingar í vinnu heldur
en ef annað eða bæði eru í starfi sem
ekki telst framastarf.
Framastörf gera ekki ráð fyrir að
fjölskyldan hafi forgang. Ýmsir hafa
vonað að íslenskur vinnumarkaður
yrði fúsari að hliðra til heldur en
gerst hefur erlendis. Lítið er þó uin
áþreifanleg dæmi.
Gilbert og Rachlin komast að því
að lífsstíll þar sem bæði eru í frama-
störfum þarf að byggja á samræm-
ingu og jafnvægi milli framastarfs og
fjölskylduhlutverks hjá hvoru um sig
og einnig með samstilltu átaki þeirra.
Vinna og heimili geti ekki verið tveir
aðskildir heimar.
Það eru einkum þrenns konar
þættir sem þær benda á að hafi áhrif á
fjölskylduhætti sem mótast í þessum
fjölskyldum:
1) Einstaklingsbundnir þættir: svo
sem persónuleiki, viðhorf, gildis-
mat, áhugamál og hæfileikar.
2) Þættir í tengslum konunnar og
karlsins: skipting valdsins á heim-
ilinu, viðhald fjölskyldueiningar-
innar.
3) Umhverfísþættir: þættir sem
varða störfin sjálf, samfélagsleg
viðmið og viðhorf, og félagslegt
kerfi fjölskyldunnar og stuðning-
ur (s.s. vinir og vandamenn).
Það fer eftir því hvernig ofan-
greindum þáttum er varið hversu
ánægð konan og karlinn eru með
þann lífsstíl sem hjá þeim hefur
myndast, jafnt á meðvitaðan sem
ómeðvitaðan hátt. Einnig fer ánægj-
an eftir því hversu sammála og sam-
hent þau eru.
Hugum nú sérstaklega að ýmsu
sem höfundar draga fram og snertir
menntaðar nútímakonur í frama-
starfi. Þær lenda oft í togstreitu við
að mæta kröfum barnanna, karlsins
og starfsins. Arekstrar verða oftlega
vegna þess að það sem þær langar að
gera og það sem þær gera í dag er
ólíkt því sem félagsmótun þeirra í
uppvextinum gerði ráð fyrir að biði
þeirra. Fyrirmyndirnar í æsku lifðu
allt öðruvísi lífi.
Ef eitthvað hamlar konunum við
að reyna að fá karlana til að koma til
móts við sig og þeir sýna ekki slíkt
frumkvæði, þá eru þær vísar til að
grípa til eftirfarandi ráða fremur en
að krefjast þess að þeir beri aukna
ábyrgð heima fyrir.
1) Vinna minna.
2) Velja minna krefjandi starf.
3) Halda sig í starfi sem ekki er sam-
boðið hæfileikum þeirra.
4) Hætta alveg að vinna.
Og við sjáum allt í kringum okkur
dæmi um íslenskar konur sem hafa
gripið til þessara ráða. Fellt seglin
þegar álagið hefur orðið of mikið, og
þekking þeirra og hæfileikar fá ekki
notið sín sem skyldi.
Karlarnir í
nútímaþjóðfélagi
Körlunum hefur verið kennt frá
fæðingu að þeir verði að standa sig,
sýna hve langt þeir geti náð. Völd,
virðing og peningar eru til merkis um
góðan árangur. Viðhorf margra
karla telja höfundar vera á þann veg
að það sé merki um velgengni að
þurfa ekki að gera heimilisverk.
Það er sjaldgæft í dag að heyra ís-
lenska karlmenn tala af lítilsvirðingu
um heimilisverk. En ég er hrædd um
að flestum þyki enginn sérstakur
virðingarauki að því að taka þátt í
þeim.
Um hvað snúast
erfiðleikarnir?
Eftir að hafa farið í gegnum fjöld-
ann allan af rannsóknum komast Gil-
bert og Rachlin að þeirri niðurstöðu
að helstu erfiðleikar í sambúð konu
og karls í framastarfi snúist um eftir-
farandi atriði:
1) Eigum við að eignast börn — og
þá hvenær?
2) Hvernig á barnagæslu að vera
háttað?
3) Hvar eigum við að búa?
4) Hvernig eigum við að samræma
starf og fjölskyldulíf?
Hugleiðum hvernig þessum þátt-
um er varið hér á landi.
1) íslendingar eignast að jafnaði
fleiri börn en gengur og gerist
meðal þeirra þjóða sem við ber-
28