Saga - 1997, Side 132

130
SIGFÚS HAUKUR ANDRÉSSON
tímabundið snemma árs 1825 vegna söluerfiðleika á íslenskum fiski
í Miðjarðarhafslöndum. Hélst þetta þannig þar til gjaldið var lækk-
að um rúman helming í tilskipun um íslensku verslunina 28. des-
ember 1836.105
Niðurstöður
I tilskipuninni 11. september 1816 var í rauninni aðeins slakað ör-
lítið á nýlendufyrirkomulagi íslensku verslunarinnar með því að
leyfa kaupmönnum á Islandi bein viðskipti við utanríkislönd án
þess að vera í félagi við kaupsýslumenn í Danmörku eða hertoga-
dæmunum. Þannig hafði þetta líka upphaflega átt að vera sam-
kvæmt konunglegri auglýsingu 18. ágúst 1786 um afnám einokun-
arinnar. Einskorðunarákvæðinu var síðan skotið inn í verslunartil-
skipunina 13. júní 1787 vegna ótta sumra áhrifamikilla manna í
landsnefnd síðari, þar á meðal Jóns Eiríkssonar, við að erlendar
siglingaþjóðir næðu að öðrum kosti undirtökum í íslensku versl-
uninni.106 Eftir sem áður var hins vegar haldið fast í þau grundvall-
aratriði nýlendustefnunnar að til Islandssiglinga mættu kaupmenn
eingöngu nota eigin skip eða önnur í eigu danskra þegna og mönn-
uð innlendum áhöfnum. Þá skyldi þess einnig vandlega gætt í
samræmi við gömlu fríhöndlunarlögin að þær vörur, er fluttar
væru að og frá landinu á vegum íslandskaupmanna, væru eign
þeirra sjálfra eða annarra danskra þegna. Svigrúm kaupmanna á
Islandi til beinna viðskipta við utanríkislönd var þannig ákaflega
takmarkað. Þar við bættist alger skortur á haffærum skipum í land-
inu sjálfu. Almennt gerðu kaupmenn skip sín út frá Kaupmanna-
höfn, enda ærið erfið skilyrði á Islandi til slíkrar útgerðar. Samt var
það að sjálfsögðu veruleg breyting til batnaðar að kaupmenn áttu
hægra um vik en áður að láta skip sín koma við í erlendum höfnum
á leiðinni að og frá Islandi. Ætla má líka að viðskiptasambönd sem
sumir fastakaupmenn höfðu náð í Bretlandi á stríðsárunum hafi
stuðlað að því að skip þeirra kæmu þar við.
Hitt meginatriði tilskipunarinnar, þ.e. að veita utanríkismönnum
leyfi til þátttöku í íslensku versluninni sem lausakaupmönnum,
reyndist verða lítið annað en nafnið eitt. Hin óheyrilega háu leyfiS'
105 Lovsamling for lsland VIII, bls. 621-22. X, bls. 461,488,831.
106 Sigfús Haukur Andrésson, Verzlunarsaga, bls. 663-66.