Saga - 1997, Síða 146

144
SIGURÐUR GYLFI MAGNÚSSON
ganga til móts við framtíðina án þess að draga fordóma eldri kyn-
slóða með sér á vegferð sinni. Með öðrum orðum: Börn og aðstæð-
ur þeirra eru vel til þess fallin að skýra samskipti kynjanna og al-
menna þjóðfélagsþróun á tímabilinu.
Áður en lengra er haldið ætla ég að kasta fram þeirri fullyrðingu
að kynhlutverk á 19. öld hafi verið allt önnur í raunveruleikanum
en gjarnan var haldið á lofti í ræðu og riti samtíðarmanna og í fræði-
ritum 20. aldar sagnfræðinga. Ég byggi þessa skoðun mína meðal
annars á umfangsmiklum rannsóknum á alþýðumenningu 19. ald-
ar en þar hef ég komist að þeirri niðurstöðu að mýtan inn konur í
bændasamfélaginu hafi villt fræðimönnum stórlega sýn. Eins og
sýnt verður fram á hér á eftir þá var mýtan um konur notuð í marg-
víslegum tilgangi á seinni hluta 19. aldar og fyrri hluta þeirrar tutt-
ugustu. Hún byggðist á flókinni samsetningu lögboðinnar og venju-
helgaðrar hlutverka- og verkaskiptingar milli karla og kvenna.
Hún endurspeglaðist í ímynd hinnar fullkomnu húsfreyju sem eðli
málsins samkvæmt bjó aðeins á stórbýlum og þá helst prestsetrum-
Mýtan gerði ráð fyrir að konur hefðu barnauppeldið og búsforráð-
in innandyra á sinni könnu og svo lengi sem þær sinntu þessum
skyldum væri hagur heimilisins tryggður. Raunveruleikinn eins og
honum er lýst í sjálfsævisögum og dagbókum frá 19. öld segir allt
aðra sögu. Mýtan var því í hrópandi andstöðu við það sem börn
upplifðu í sínu persónulega lífi. Húsbændur og hjú gengu til þeirra
verka sem leysa þurfti burtséð frá kynferði. Sú verkaskipting sem
þar átti sér stað gat allt eins verið eftir aldri, líkamsburðum eða
reynslu.10
Börn urðu að sjálfsögðu fyrir áhrifum frá hvoru tveggja í bænda-
samfélaginu, þ.e. almennri hversdagslegri reynslu og mýtunni, þó
að hægt sé að ætla að hinn óformlegi þáttur daglegs lífs hafi haft
víðtækari áhrif fyrst í stað. Sá hluti lífsins var samofin þeim frá
fyrstu tíð.
10 Sjá Sigurð Gylfa Magnússon, „Siðferðilegar fyrirmyndir á 19. öld", bls. 57-72-
- Sami, „The Continuity of Everyday Life", bls. 115-97. - Sami, „From
Children's Point of View", bls. 295-323. - Sami, „Alþýðumenning á íslandi
1850-1940", bls. 265-320. - Sami, „„Dauðinn er lækur, en lífið er strá"", bls.
128-42.