Saga - 1997, Qupperneq 147

KYNJASÖGUR Á 19. OG 20. ÖLD?
145
Opinberun formlegra kynhlutverka
Formleg kynhlutverk komu víðar fram en í lögum og reglum. Ein
öflugasta boðleiðin var almenn umræða í blöðum og tímaritum frá
þessu tímabili. Ekki fer á milli mála að í lögum landsins var lagður
grunnur að kynhlutverkunum úti í þjóðfélaginu þó svo að hvers-
dagsreynsla hafi oft og tíðum gengið í þveröfuga átt við anda lag-
anna. Minna má á að konur öðluðust ekki almennan kosningarétt
fyrr en á 20. öld og bjuggu við takmarkaðan félagslegan rétt á flest-
um öðrum sviðum.11 Slíkar hömlur á almenna þátttöku í þjóðfélag-
lnu knúðu fram ákveðna hlutverkaskipan sem ekki varð undan
vikist með góðu móti við vissar aðstæður. Niðurstaðan varð því sú
að karlmaðurinn varð andlit heimilisins út á við og sá um allt sem
laut að formlegum samskiptum fjölskyldunnar við hið opinbera,
riánast í hvaða formi sem var. Húsagatilskipunin frá 18. öld gaf hús-
bónda heimilisins nánast ótakmarkað vald yfir fjölskyldu hans og
fylgifiskum. Tilskipunin lagði þá skyldu á herðar húsbændum að
þeir beittu þessu valdi af öryggi og öxluðu fumlaust þá ábyrgð
sem hún gerði ráð fyrir. Andi þessarar tilskipunar gerði beinlínis
ráð fyrir að heill samfélagsins fælist í að húsbændur vikju sér ekki
undan þessari skyldu. Þrískipting valdsins á milli krúnu, kirkju og
húsbænda byggðist á að hver þessara valdapóla stæði sína plikt og
sinnti sínu hlutverki.12 Af þessu má sjá að hlutverkaskipan milli
hynjanna var kyrfilega njörfuð niður í formgerð samfélagsins.
Andi laganna var sóttur misfast frá einum tíma til annars og
fónninn var gjarnan gefinn í almennri umræðu í blöðum. Nauð-
synlegt er því að bregða ljósi á þau atriði sem helst bar á góma á
þeim vettvangi. Sérstök umræða um hlutverkaskipan kynjanna fór
sjaldnast fram en hún endurspeglaðist í skoðunum manna um mál-
efni eins og togstreituna milli dreifbýlis og þéttbýlis og í löngun
fólks til mennta og viðhorfi til fátæks fólks. Greina má nokkurn mun
á umræðunni á seinni hluta 19. aldar og í upphafi 20. aldar sem
endurspeglar ólík viðhorf gamla samfélagsins annars vegar og nýja
úrnans hins vegar.
Á seinni hluta 19. aldar beindist þjóðmálaumræðan mikið að bú-
Ú Vmislegt hefur verið ritað og rætt um réttindi kvenna. Sjá til dæmis Sigríði
Th. Erlendsdóttur, „Breytingar á réttarstöðu íslenskra kvenna á 20. öld .
12 Þessu eru gerð ágæt skil í bók Péturs Péturssonar, Church and Social Change,
bls. 52. Sjá einnig neðanmálsgrein númer 5 hér að framan.
10-SAGA