Saga - 1997, Side 226

224
ANDMÆLI OG ATHUGASEMDIR
inna faraldra um styttri tíma en Jón Ólafur fjallar um. Þar á ég vó
grein okkar Helga Skúla Kjartanssonar, „Plágurnar miklu á íslandi
sem birtist í Sögu árið 1994. Niðurstöðukafli hennar endar á orðun-
um: „Á hinn bóginn er nánast óhjákvæmilegt að plágurnar hafi áh
þátt í að halda samfélaginu fábreyttu áfram."3
Þessi vanræksla Jóns Ólafs stafar ekki af því að grein okkar Helga
Skúla hafi farið framhjá honum. Kaflar hans fjórir um pláguna/
rúmur helmingur greinarinnar, fjallar að verulegu leyti um að ve
fengja flest sem við héldum fram í grein okkar. Ágreiningunnn
snýst um fjölda einstakra atriða, en til hagræðis fyrir nýja lesendur
Sögu er rétt að draga hann saman í tvö meginatriði:
1. Við þóttumst sýna fram á að plágurnar á íslandi hefðu ekki
getað verið kýlapest sem smitast með rottuflóm, enda útilokað a
landið hafi verið fjölbyggt rottum á 15. öld. Þess í stað töldum vi
líklegasta kenningu Jóns Steffensens að pestin hafi verið lungn3
pest sem smitast frá manni til manns. Jón Ólafur telur að sóttirnar
hafi ekki getað verið annað en kýlapest og gangur þeirra um lan
ið sanni að hér hafi verið rottur.
2. Við þóttumst geta ályktað af heimildum að mannfall hafi ^
lega verið á bilinu 50-60% af íbúum landsins í fyrri plágunni, H02
1404, en 30-50% í hinni seinni, 1495-96. Jón Ólafur telur örvænt a^
reyna að ráða mannfallið af íslenskum heimildum en ályktar a
það hafi verið svipað hér og annars staðar í Evrópu, á bilinu 2
45% af íbúum.
Ég sé ekki að síðasti kaflinn, „Sóttir og fólksfjöldi", byggist a
nokkurn hátt á þessum skoðanaágreiningi við okkur Helga Sku ■
Niðurstaða hans um tengsl sótta og samfélags er ekki hóti líklegrl'
nema síður sé, þótt niðurstöður hans um pláguna séu teknar frairi
yfir okkar. Þess vegna orkar greinin, hvernig sem hún kann að vt’ra
hugsuð, eins og einber árás á rannsókn okkar Helga Skúla; árásu
er hreinlega það eina nýja sem finnst í greininni. Nú var grein °
ar Helga Skúla löng og hlaðin heimildavitnisburðum. Það yr^1£ir
langt mál og óhjákvæmilega nokkuð mikil endurtekning á «
áður
um
birtu efni ef ég reyndi að ræða hvaðeina sem Jón Ólaf greinir a
við okkur. í stað þess ætla ég að fara leið sem vonandi er frjósam^
ari, að leitast við að greina hvaða aðferðum Jón Ólafur beitir ti a
ómerkja rannsókn okkar.
3 Gunnar Karlsson og Helgi Skúli Kjartansson, „Plágurnar miklu á
bls. 70. Þessi staðhæfing er rökstudd á bls. 67.
jslandi'