Saga - 1997, Blaðsíða 286

284
RITFREGNIR
var áberandi meðal menntamanna Rússlands á 19. öld. Að nokkru leyti er
þessi byltingarhyggja rússnesk útgáfa af franska jakobínismanum. Hins
vegar á hún rót í forsögunni um keisara sem gerðu „byltingu ofan fra •
Útkoman var það sem höfundur kallar „samruna heimsveldishefðar og
byltingarhefðar". Lenín og bolsévikar endurlífguðu síðan rússneska jakob-
ínismann frá 19. öldinni. Sjálfstæð borgarastétt og lýðræðislegar stofnanir
fyrirfundust ekki. í stað þessa fundu bolsévikar lausnina annars vegar i
hugmyndinni um „the people as a collective and an inherently revolu-
tionary subject" og hins vegar hugmyndinni um framvarðarsveit, vísinda-
lega meðvitaða um þróunarstefnu sögunnar:
The long term and logical outcome was the transfiguration of the
revolutionary vanguard into a counter-state, programmed to carry
out the existing order and carry out the tasks which it had left
unfinished or failed to assume (bls. 59).
Valdið féll bolsévikum í hendur í pólitískri kreppu og upplausn zarskipu-
lagsins. I baráttu sinni innan pólitískra ramma zarismans höfðu byltingar-
sinnamir þróast yfir í eins konar „gagnríkisvald", spegilmynd ríkjandi stjorn-
valds (bls. 74). Eftir byltinguna birtist því „samruni heimsveldishefðar og
byltingarhefðar" á rökréttan hátt í þeirri þjóðfélagsgerð sem Jóhann PáH
nefnir „sovét-líkanið" og kennir við „tótalítarisma".
Höfundurinn staðsetur sig þannig innan „tótalítarisma-skólans" sem ver-
ið hefur ráðandi innan vestrænna sovétrannsókna í áratugi, þótt hann han
mætt vaxandi mótstöðu í seinni tíð. Jóhann Páll skrifar að „recent events
have strengthened the case for the concept of totalitarianism" en óskar eftir
„a revised and updated version". Hann vonar að þessi bók hjálpi til við
það.
Hinu „tótalítaríska" þjóðfélagi (mætti þýða sem gegnstýrt þjóðfélag, ekki
alræði sem er þýðing á diktatúr) lýsir höfundur ekki en gengur út frá þvl
sem þekktri stærð. Eins og venja er innan þessa skóla setur Jóhann Pál'
undir þetta hugtak Þýskaland nasismans og Ítalíu fasismans sem og Sovet-
ríkin og pólitíska sporgengla þeirra. Hann vill nota hugtakið sem lýsingu
á Sovétríkjunum allt frá októberbyltingunni og fram að hruni þeirra 1991-
Hann tekur upp hina gömlu spurningu hvort stalínisminn hafi verið hiö
rökrétta framhald af bolsévisma októberbyltingarinnar. Hann svarar þvl
játandi, einkum í ljósi skipulagshugmynda Leníns (lýðræðislegt mið'
stjórnarvald): „To sum up then, the interpretation of Bolshevism as a Pre'
figuration of the totalitarian pattern seems justified" (bls. 68).
„Tótalitarisminn" varð til í áföngum og ekki fullskapaður fyrr en eftir
„seinni" sovésku byltinguna sem „byrjaði með samyrkjuherferðinni 1929
og náði hámarki í hreinsununum miklu 1936-38." (Bls. 95.) Það er algeng*
innan „tótalítarisma-skólans" að telja stalínismann rökrétta afleiðingu lenin-
ískra flokkshugmynda. Jóhann Páll leggur þó jafnvel meiri áherslu á aðr-
ar rætur „tótalítarismans":