Saga - 1997, Síða 293

RITFREGNIR
291
öðru atriði sem snýr að sagnfræðinni, skáldskapnum og huglægum vitn-
isburði einstaklinga. Getur þetta þrennt farið saman?
Eitt af því sem heillar mig í sambandi við sagnfræðina er einmitt hinn
huglægi vitnisburður einstaklinganna sjálfra og það mat sem nauðsyn-
lega þarf að fara fram á honum í hvert skipti sem til vitnisburðarins er
gripið. Þar verður að spyrja hvort reynslusögu fólks sé treystandi? Hvern-
ig er hægt að nota hana til að varpa ljósi á þjóðfélög fyrri tíðar? Spurn-
ingar af þessu tagi hafa í æ ríkara mæli leitað á huga sagnfræðinga um
allan heim og þeir hafa jafnframt spurt hvernig vitnisburður eins og sá
sem fenginn er úr bréfum og dagbókum geti tengst stærri rannsóknar-
einingum og um leið veitt sagnfræðingnum tækifæri til að ná hærra al-
hæfingarstigi í rannsóknum sínum. Niðurstaða slíkra pælinga hafa leitt til
þróunar rannsóknaraðferðar sem kennd hefur verið við microhistory eða
einsögu eins og ég hef kosið að nefna hana á íslensku.
Ég held að sagnfræðingar sem stunda rannsóknir sínar, meðhöndla heim-
ildirnar, meta gildi þeirra og þýðingu, rannsaka samspil einstakra þátta
sögunnar og varpa fram ályktunum sem fært er að draga fram með öllu
tiltæku efni, fái ákveðna fyllingu út úr þessari vinnu sinni. Átökin við
sannleikann, trúverðugleikann, söguþráðinn og röksemdafærsluna byggjast
fyrst og fremst á ríku hugmyndaflugi og frjórri hugsun sem gera sagn-
hæðina og starfið sem nauðsynlega umlykur hana að því yndi sem dreg-
ur fólk af ólíkum stigum til lags við hana; lærða sem leika. „Sönnunar-
byrðin" margfræga er þegar öllu er á botninn hvolft ekki byrði heldur
ánægjuauki og nauðsynleg forsenda þess að hugmyndir fái notið sín og
blómstrað. Þessi heild eða andi sem einkennir starfið í kringum fagið
gerir sagnfræðina að þeirri vísindagrein sem hún er innan hugvísind-
anna. Fræðimennskan sjálf og allt það ferli sem henni fylgir verður hluti
af þeirri sköpun sem sagnfræðileg röksemdarfæsla hlýtur alltaf að vera.
Sagnfræðingar eru því listamenn í þess orðs fyllstu merkingu!
Rannsóknarferli það sem að framan er lýst og sá andi sem heltekur sagn-
fræðinga og aðra sem vinna við rannsóknir getur að mínu viti leitt þá á
glapstigu. Þar eru einkum tvær leiðir sem freista:
Vegna þess að heimildirnar og aðferðirnar eru flestum sagnfræðingum
mikið hjartans mál þá hljóta alltaf einhverjir að verða reglum hinnar hefð-
bundnu sagnfræði að bráð, ef svo má að orði komast; verða talsmenn
þeirrar skoðunar að hvergi megi frá þeim víkja. Ég vil taka skýrt fram að
þetta er fullkomlega eðlilegt og undirstrikar aðeins áhrifamátt sagnfræð-
innar og þau tök sem viðfangsefni nær á þeim sem að því koma. En þeir
sem taka boðorð sagnfræðinnar bókstaflega líta gjarnan svo á að þeir séu
að heyja heilagt strfð. Sannleikurinn sé í raun á þeirra bandi og skylda
þeirra sé að standa vörð um hann. Þess vegna tók sagnfræðingurinn sem
áður var vitnað til svo til orða þegar hann benti á að fyrirlestur hans væri