Saga - 1997, Side 299

RITFREGNIR
297
3. Að skoða samskipti íslands og Bandaríkjanna í ljósi stjórnmálabarátt-
unnar og viðburða í alþjóðamálum.
4. Að bregða Ijósi á efnahagstengsl ríkisstjórna með tilliti til stjórnmála-
og hernaðarhagsmuna Bandaríkjanna og annarra NATO-ríkja.
5. Að fjalla um stjórnmálaöfl sem voru andsnúin áhrifum Bandaríkja-
manna á Islandi.
Hér er mikið færst í fang og reyndar tekst höfundi ágætlega ætlunarverk
sitt. Síðasti liðurinn er þó undantekning, því þótt óhjákvæmilega komi
andstöðuöflin mjög við sögu þá er engin tilraun gerð til þess að greina
hugmyndafræðilegan bakgrunn andstöðunnar. Valur ber því m.a. við að
gögn Sósíalistaflokksins séu óaðgengileg. Reyndar mun svo ekki vera, en
hvað þá um aðra, þjóðvarnarmenn, vinstrikrata, framsóknarmenn og jafn-
vel sjálfstæðismenn sem voru andsnúnir hernaðarframkvæmdum? Ef rit-
aðar heimildir eru ekki aðgengilegar er altjent hægt að nýta sér munnleg-
ar heimildir. Það hefur Valur sennilega gert, en ekki hvað viðkemur þess-
um þætti. Gils Guðmundsson, Valdimar Jóhannsson, Kjartan Ólafsson og
Jón Böðvarsson eru nöfn sem koma upp í hugann og hefðu vel sómt sér í
hópi viðmælenda.
Aðurnefnd umræða á ofanverðum síðasta áratugi og umfjöllun annarra
fræðimanna um tengt efni veldur því að nýjum upplýsingum fjölgar eftir
því sem aftar dregur. Tímabilið 1945-51 hefur þó nokkuð verið kannað og
mikið rætt. Einnig hefur nokkuð verið fjallað um tímabilið 1951-56. Hins
vegar vinnur Valur þarft verk með því að draga saman mikið efni og
skipa því niður í rökrétta atburðarás.
Umfjöllunin miðast fyrst og fremst við tímabilið frá stríðslokum til
1960, tímabil einhverra dramatískustu átaka um utanríkismál frá því þeir
áttust við bræðurnir Guðmundur ríki og Einar þveræingur. Líkt og þá
blönduðust Norðmenn inn í atburðarásina þótt munur væri að öðru leyti
mikill á hlutverkaskipan. Á nefndu 15 ára tímabili sátu átta ráðuneyti.
Sjálfstæðisflokkur átti aðild að þeim öllum nema vinstri stjórninni 1956-
58. Framsóknarflokkur átti aðild að öllum ráðuneytunum á árunum 1947-
58. Alþýðuflokkur var utan stjórnar frá því „Stefanía" féll 1949 þar til
Hermann Jónasson myndaði vinstri stjórn sína sumarið 1956. Sósíalistar
attu sæti í tveimur ríkisstjórnum á tímabilinu, nýsköpunarstjórninni og
vinstri stjórninni.
Allar þessar ríkisstjórnir þurftu að glíma við efnahags- og félagsleg
vandamál líkt og aðrar ríkisstjórnir, en í nýjum heimi, heimi sem skilyrti
hugtakið lýðræði, heimi þar sem mál eins og veikt ríkisvald, sjálfstæði og
misjafnar skoðanir á tveimur stórveldum urðu hverfipunktar stjórnmála-
átaka.
Vorið og sumarið 1945 sýndu Bandaríkjamenn svo ekki varð um villst
að þeir töldu ísland skipta verulegu máli fyrir þjóðaröryggi sitt. Valur