Saga - 1997, Page 301

RITFREGNIR
299
mótaði þá utanríkisstefnu sem þjóðin hefur búið við s.l. hálfa öld. Hver
sem skoðun manna kann að vera á þeirri stefnu leikur tæpast nokkur vafi
á að skoðanir hans voru reistar á bjargfastri sannfæringu sem breyttist
ekki frá degi til dags. Sama má reyndar segja um stjórnmálamenn eins og
Stefán Jóhann Stefánsson og Eystein Jónsson þótt hlutur þeirra sé ekki
eins mikill í þessari sögu.
Haustið 1946 var fullbúinn Keflavíkursamningurinn kynntur þjóðinni
og hann samþykktur þrátt fyrir hávær mótmæli frá ýmsum samtökum og
verkalýðshreyfingunni nánast allri. Bandaríkjamenn og helstu andskotar
þeirra í íslenskum stjórnmálum áttu það sameiginlegt að báðum leist illa
á samninginn. Sósíalistar slitu stjórnarsamstarfinu og Bandaríkjamenn
hófu undirbúning að því sem tæki við þegar hann félli úr gildi að fimm
árum liðnum. Langvinn stjórnarkreppa fylgdi í kjölfarið.
Bandarísk stjómvöld fylgdust gjörla með tilraununum til stjórnarmynd-
unar og höfðu sannanlega stórar áhyggjur af því hvort vinstri stjórn yrði
mynduð. Sama máli gegndi um Svein Bjömsson forseta, sem beitti áhrifum
sínum eins og hann framast mátti til þess að halda sósíalistum utan
stjórnar. Þegar allt útlit virtist fyrir að tilraun sósíalista og Framsóknar til
að mynda ríkisstjórn með vinstri armi Alþýðuflokksins tækist féllst Ólaf-
ur Thors, af einhverjum óskýrðum ástæðum, á að Stefán Jóhann yrði
forsætisráðherra. Með hliðsjón af atburðarás þessara daga og ekki síst
þeirri gagnkvæmu óvild sem einkenndi öll samskipti Stefáns Jóhanns Stef-
ánssonar og sósíalista, verður að telja vafasamt að það hafi nokkurn tíma
hvarflað að honum að mynda stjórn með erkifjendum sínum eins og
Valur fullyrðir (bls. 79).
„Stefanía", eins og ríkisstjórn Stefáns Jóhanns var jafnan nefnd, hafði
ekki fyrr séð dagsins ljós en markvisst starf hófst meðal þríflokkanna sem
að henni stóðu um að vinna á „bolsévismanum" sem ógnaði hinni hreinu
þjóðarsál. í þessari baráttu nutu þeir dyggilegs stuðnings Bandaríkja-
manna, ekki síst W.C. Trimbles, sem kom til landsins skömmu eftir mynd-
un „Stefaníu". Tilgangur Bandaríkjamanna var að undirbúa jarðveginn
fyrir langtíma hernaðaráform sín á íslandi. Hins vegar vakti tæpast það
sama fyrir íslenskum ráðamönnum. Varnir landsins í vondum heimi voru
þeim vissulega áhyggjuefni og vafalaust voru þeir einlægir í þeirri trú
sinni að „kommúnistar" væru nánast holdgervingar hins illa. Kalda stríð-
ið sem hófst rétt um þessar mundir - og síðar McCarthyisminn - ýttu
undir slíkar skoðanir. í þeirri baráttu helgaði tilgangurinn meðalið.
Trimble vann trúnað þeirra Bjarna Benediktssonar utanríkisráðherra og
Stefáns Jóhanns Stefánssonar forsætisráðherra og hitti þá iðulega til
skrafs og ráðagerða, sem og Svein Björnsson forseta sem einnig var mjög
áhugasamur um náið samstarf við Bandaríkin. Við slík tækifæri benti
Trimble gjarnan á hvað gera þyrfti til að sporna við framrás kommúnism-
ans. I þessu skyni hvatti hann m.a. til þess að ákveðnir embættismenn