Fréttablaðið - 12.11.2011, Blaðsíða 26

12. nóvember 2011 LAUGARDAGUR26
S
teinunn Sigurðardóttir er í heim-
sókn á Íslandi. Hún býr í Berlín,
kemur nokkrum sinnum á ári til
Íslands en staldrar yfirleitt stutt
við. Eftir margra ára búsetu
erlendis hefur það loks gerst að
Ísland kemur hvergi við sögu í nýjustu sögu
hennar. Í Jójó eru Þjóðverji og Frakki í aðal-
hlutverkum en Íslendingar koma hvergi við
sögu.
„Það ætti kannski frekar að vera spurning
af hverju ég hef alltaf haldið áfram að láta
sögurnar mínar gerast á Íslandi þrátt fyrir
að hafa búið í fjölda ára erlendis. Málið er að
mér finnst ég alltaf vera að byrja upp á nýtt
í hverri sögu. Með hverju nýju söguefni vil
ég helst búa til nýtt form. Hér var ég með
söguefni sem mér fannst ég alls ekki geta
látið gerast á Íslandi. Og það er líka praktísk
ástæða fyrir því að láta söguna ekki gerast á
Íslandi. Ég losna til dæmis við allar spekúla-
sjónir um það hvort bókin sé byggð á raun-
verulegum persónum. Fólk er mjög slæmt
með þetta að sjá sig í sögupersónunum, ef
ég nefni götu þá fer það að hugsa um íbúa
hennar. En yfirleitt kemur þetta ekki að sök.
Nema þegar umfjöllunarefnið er viðkvæmt
eins og í þessari bók.“
Leyndardómsfullt upphaf
Jójó segir frá þýska lækninum Martin og
franska rónanum Martin. Sögusviðið er
Berlín á vordegi þar sem gróðurinn er að
springa út, degi þar sem læknirinn Martin
fær sjúkling í viðtal sem kveikir óþægilegar
minningar hjá honum. „Ég fjarlægði mig frá
söguefninu með því að skrifa frá sjónarhóli
karls. Mér fannst ég verða að gera það,“ segir
Steinunn sem fjallar um kynferðisbrot gegn
börnum í Jójó, umfjöllunarefni sem hún hélt
að hún myndi aldrei geta skrifað um.
„Yfirleitt koma sögurnar mínar til mín
á leyndardómsfullan hátt. Og ég get ekki
vitað hvernig það gerist. Veit bara að þetta
er bókin og hana ætli ég að skrifa. Fyrir
20 árum hélt ég að það væri ekki hægt að
skrifa skáldsögu um kynferðisbrot. Svo las
ég Toni Morrison, The Bluest Eye sem segir
frá sifjaspelli, og sá að hún gat þetta. Ég las
bók Gerðar Kristnýjar, Myndin af pabba, og
er á því að hún hafi unnið afrek með þeirri
sögu. Hún sagði okkur nákvæmlega hvað
gekk á hjá Thelmu Ásdísardóttur án þess
að fara yfir strikið. Og smám saman vissi
ég að það væri hægt að skrifa svona sögu.
Enn einn þráðurinn í aðdraganda þessarar
sögu er þegar Steingrímur St. Th. Sigurðs-
son myndlistarmaður stoppaði mig úti á götu
þegar ég var kornung, horfði á mig sínum
kolmögnuðu augum og sagði: „Skrifaðu ísköld
um það versta sem þú veist,“ rifjar Steinunn
upp. „Og kynferðisbrot gegn börnum eru það
versta sem ég veit. Maður heyrir sögur og
fer að blöskra vanhæfni fullorðinna til þess
að hjálpa börnum í nauðum. Glæpir sem eru
framdir gegn börnum eru eðlisólíkir glæpum
gegn fullorðnum. Börn eru svo varnarlaus.
Þannig að ég gat ekki annað en skrifað þessa
sögu,” segir Steinunn.
Lengd á bók er krítískur hlutur
Skriftirnar tóku á og ein óvenjulegasta
reynsla Steinunnar við skriftir átti sér stað
fyrir nokkrum árum þegar vinnan við bókina
var komin á veg. „Ég og Þorsteinn [Hauks-
son] maðurinn minn vorum á Madeira, en
þangað förum við reglulega. Við ætluðum
að fara út í eyju í grennd sem heitir Porto
Santo og er einn af mínum eftirlætisstöðum
í heiminum. Ég hafði verið að fresta ferðinni
en svo var komið að því og við tókum okkur
til. En ég komst ekki af stað. Settist niður
við skriftir og skrifaði lokakafla bókarinn-
ar með blýanti. Svo byrjaði ég að gráta og
grét og grét. Þorsteinn gætti þess að trufla
mig ekki, en svona var þetta. Ég tók mig svo
saman í andlitinu. Og tek það fram að þetta
er í eina skiptið sem hann hefur setið uppi
með mig svona. En þarna skrifaði ég endalok
bókarinnar og endinum varð ekki haggað, þó
að bókin sjálf yrði ekki tilbúin fyrr en löngu
síðar,“ segir Steinunn.
Bókin lætur ekki mikið yfir sér, er stutt
en segir mikla sögu. „Ég ætlaði ekki að hafa
bókina langa. Lengd á bók er krítískur hlut-
ur. Það er alltaf verið að segja þetta um bæk-
urnar mínar að þær séu miklar sögur á stuttu
formi. Mér hefur satt að segja verið hrósað
fyrir þetta þó að ég segi sjálf frá. En ég vinn
mjög mikið með aðferðum ljóðskáldsins,
sem er mjög sársaukafullt í prósa, ef maður
ætlar að hafa stjórn á hverju einasta orði og
setningu. Ég prenta út, stytti, leiðrétti en
svo verður maður alltaf að vara sig á því að
textinn líti ekki út fyrir að vera of fínpússað-
ur. Hann verður að vera ferskur. Mig langar
að setja mikið efni á fáar blaðsíður, ég óttast
orðavaðal. Of mörg orð, mér finnst það vúlg-
ar,“ segir Steinunn.
Upplestrar um allt Þýskaland
Og vel hefur tekist til. Bókin fékk
fullt hús í DV og gagnrýnandi
Fréttablaðsins gaf Jójó einnig
fimm stjörnur. „Þetta er algjör
óskadómur. Skrifaður frá hjart-
anu og höfðinu og maður finnur
að dómarinn dregur ekkert af
sér. Ég er algjörlega uppi í skýj-
unum satt best að segja,“ segir
Steinunn.
Undanfarnir mánuðir hafa
verið mjög annasamir hjá Stein-
unni sem hefur lesið upp víða
í Þýskalandi, til að mynda í
tengslum við bókamessuna í
Frankfurt. „Eitt kvöldið í Frank-
furt fór ég á milli þriggja upp-
lestra, las meðal annars fyrir
400 manns í beinni útsendingu í
útvarpssal og kynnirinn byrjaði
á því að stríða mér. Mér tókst að
taka við boltanum og salurinn lá
í kasti,“ segir Steinunn sem talar
þýsku og segir það ganga vel. „Ég
þekki mín takmörk en ég er búin
að flengjast út um allt Þýskaland,
lesa upp og hitta mikið af fólki og
satt best að segja hefur mér verið
tekið með kostum og kynjum.“
Hún er þakklát dyggum lesendum erlendis
sem hérlendis. „Ég kemst hreinlega við þegar
fólk segir mér að það hafi lesið allar bækurn-
ar mínar. Ég á nokkuð harðsnúinn lesenda-
hóp í Þýskalandi, sem vílar ekki fyrir sér að
keyra langar leiðir til að koma á upplestra,
en það er reyndar sérþýskt hvað fólk er dug-
legt að mæta á upplestra,“ segir Steinunn,
sem býr eins og áður sagði í Berlín. „Berlín
er ævintýraleg borg, þar er mikið að gerast
og gott að vera. Hún er ódýrari og að mörgu
leyti er auðveldara að búa þar en í París, þar
sem ég bjó í sjö ár áður en við fluttum til
Berlínar. Þessar borgir eru reyndar eins ólík-
ar og borgir verða. Sjarminn í París og feg-
urðin eru auðvitað óviðjafnan-
leg. En það er óhugsandi að búa
þar því það er svo dýrt. En sem
betur fer hef ég farið þangað til
að lesa og kynna bækur mínar og
það er Frakklandsferð á döfinni
í nóvember.“
Þrúgandi og þröngt á Íslandi
Steinunn er mikill Evrópubúi og
hefur búið víða í álfunni. Hún
nýtur þess að búa utan land-
steinanna. „Ég sagði víst í þýska
sjónvarpinu að ég yrði heila-
dauð ef ég byggi á Íslandi. En
ég meina það, ég gæti ekki búið
hér. Það er þrúgandi og þröngt
og mig myndi vanta inspira-
sjón. Það er frelsi að vera á hlut-
lausu svæði og Ísland er það alls
ekki. Umræðan hér er erfið. Það
má aldrei gagnrýna neitt, sama
hversu kurteislega það er gert,
þá er því alltaf tekið persónu-
lega. Svo finnst mér margt að
hér. Að fólk standi í röðum eftir
mat er til dæmis skandall og að
Íslendingar séu að verða feitasta
þjóð heims er hrikalegt. Hér er margt sem
þarf að laga, ég hef svo sem engar lausnir
en það þarf að finna þær. Það má kalla þetta
sjálfskipaða útlegð og það eru margir rithöf-
undar sem gera þetta, flytja frá heimalandi
sínu til að öðlast nauðsynlega fjarlægð. En
auð vitað sakna ég Íslands stundum. Hér á ég
fjölskyldu og alveg ofboðslega góða vini. Ef
ég ætti nógan pening myndi ég vilja vera átta
mánuði í útlöndum á ári og fjóra á Íslandi. En
þetta er flókin útgerð og dýr, yfirleitt stoppa
ég ekki lengur en tíu daga á landinu í einu.“
Skrifar á morgnana
Steinunn var ung þegar þetta ástarsamband
við meginlandið hófst. Fimmtán ára fór hún
á sumarskóla í Sviss og segir það hafa verið
mikla upplifun. „Zürich var þannig fyrsta
stórborg sem ég kom í. Á þessum árum var
fólk ekki mikið að ferðast svo þetta var stór-
kostlegt ævintýri. Við lásum bókmenntir á
þýsku og ég kynntist alls konar stúlkum. Það
var mamma sem var svona framsýn að senda
mig til útlanda á þessum tíma og fyrir það er
ég óendanlega þakklát.“ Tengslin við Sviss
hafa haldist, umboðsskrifstofa Steinunnar er
í Sviss. „Það eru flottar konur sem reka hana
sem ég hitti öðru hvoru,“ segir Steinunn, sem
hefur notið góðs af elju þeirra. Bækur henn-
ar hafa komið út í Þýskalandi, Frakkland á
Norðurlöndum og víðar. „Góði elskhuginn er
nýkomin út á þýsku og það er skemmtilegt að
segja frá því að forleggjarinn minn, Rowohlt,
keypti líka bókarkápuna sem er afar sjald-
gæft í Þýskalandi. Það sýnir bara hvað það
er unnið gott starf hér á landi. Ég verð að
koma að hrósi um forleggjarann hér. Fólkið
þar kann þá list að spara ekki á vitlausum
stöðum. Svo verð ég að nefna fallega útgáfu í
Þýskalandi, þar var að koma út ljóðabók eftir
mig skreytt myndum Georgs Guðna heitins,
en þessi verk voru eitt af því síðasta sem
hann gerði áður en hann féll frá.“
Steinunn heldur aftur til Berlínar eftir
helgi. Hún hefur í nógu að snúast næstu
mánuði, ýmsir upplestrar og kynningar eru
á dagskránni. Þar fyrir utan er hún komin á
kaf í næsta verk. „Ég vinn alltaf á morgnana.
Fæ mér kaffibolla og sest við skriftir. Það tók
mig mörg ár að finna þetta tempó og það er
mjög dýrmætt. Það er aldrei spurning um að
fara út í búð eða hringja símtal áður en hafist
er handa, þá gerist ekki neitt.“
BÝR Í BERLÍN Steinunn gæti ekki hugsað sér að búa á Íslandi. „Ef ég ætti nógan pening myndi ég vilja vera átta mánuði í útlöndum á ári og fjóra á Íslandi,” segir hún.
MYND/DAVID IGNASEWSKI
Grét yfir bókarskrifunum
Steinunn Sigurðardóttir hélt að hún gæti aldrei skrifað bók um kynferðisbrot. Svo kom söguefnið í bókinni Jójó til hennar og
þá varð ekki aftur snúið. Sögurnar koma til mín á leyndardómsfullan hátt sagði Steinunn við Sigríði Björgu Tómasdóttur þegar
þær hittust í vikunni yfir kaffibolla. Listina að gera langa sögu stutta og nauðsyn þess að búa utan Íslands bar einnig á góma.
Mig langar
að setja mikið
efni á fáar
blaðsíður,
ég óttast
orðavaðal. Of
mörg orð, mér
finnst það
vúlgar.