Fréttablaðið - 12.11.2011, Blaðsíða 28

12. nóvember 2011 LAUGARDAGUR28
Amnesty International hefur barist gegn dauðarefsingum um allan heim um ára-
raðir og að sögn Jóhönnu K. Eyjólfsdóttur,
framkvæmdastjóra Íslandsdeildar Amnesty
International, hefur baráttan skilað árangri.
„Dauðarefsing er skelfilegasta refsing
sem mannskepnan hefur fundið upp á. Hún
er óaftur kræf og aldrei á að líðast,“ segir
Jóhanna. Hún bætir því við að dauðarefsingar
séu greinilega á undanhaldi um allan heim.
„Hins vegar eru nokkur stór og öflug ríki
sem enn beita dauðarefsingum. Þar á meðal
er Kína, en það er samt eitthvað að hreyfast
í rétta átt þar. Svo eru það Bandaríkin, þar
sem mörg ríki hafa afnumið dauðarefsingu að
undan förnu.“
Jóhanna segir þó að vá sé fyrir dyrum í
löndum eins og Íran, Írak og Sádi-Arabíu þar
sem enn eru tugir dæmdir til dauða ár hvert.
„Í heildina séð erum við bjartsýn varðandi
baráttuna gegn dauðarefsingum því að hún
hefur skilað miklum árangri og heimur án
dauðarefsinga er lokatakmarkið.“
Amnesty International beitir meðal annars
bréfaskriftum í baráttu sinni. Í tengslum við
alþjóðlega mannréttindadaginn 10. desemb-
er stendur Amnesty fyrir sínu árlega bréfa-
maraþoni þar sem fólk, þar á meðal Íslend-
ingar, kemur saman og sendir bréf og kort til
varnar þolendum mannréttindabrota. Í ár er
mál Fatimu Hussein Badi frá Jemen meðal
þeirra sem tekin eru upp, en hún hlaut dauða-
dóm í heimalandi sínu fyrir tíu árum, fyrir
meinta aðild að morðinu á eiginmanni hennar.
■ BARÁTTA AMNESTY INTERNATIONAL ■ TEKINN AF LÍFI ÞRÁTT FYRIR VAFA UM SEKT
■ AFTÖKUR ÁRIÐ 2010
Heimild: Amnesty International
+ stendur við lönd þar sem opinberar tölur
liggja ekki fyrir en Amnesty International
hefur reiknað út lágmarkstölu. Sé engin tala
við merkið þýðir það að vitað er til þess að
dauðarefsingar hafa farið fram í viðkomandi
landi, en ekki var hægt að álykta með fjölda.
Bandaríkin 46
Botsvana 1
Hvíta-Rússland 2
Sýrland 17+
Palestína 5
Egyptaland 4
Líbía 18+
Súdan 6+
Miðbaugs-Gínea 4
Norður-Kórea 60+
Japan 2
Kína 1.000+
Taívan 4
Bangladess 9+
Víetnam +
Malasía 1+
Síngapúr +
Barein 1
Sádi-Arabía 27+
Jemen 53+
Sómalía 8+
Írak 1+
Íran 252+
D
auðarefsingu yfir
Hank Skinner var
frestað á miðviku-
daginn þar sem
áfrýjunar dómstóll í
Texas í Bandaríkj-
unum tekur nú afstöðu til þess hvort
framkvæma eigi frekari DNA-rann-
sókn á sönnunargögnum í máli hans.
Skinner var sakfelldur fyrir morð
á sambýliskonu sinni og tveimur upp-
komnum sonum hennar árið 1995.
Hann hefur alla tíð neitað sök og beðið
um að blóð á sönnunargögnum verði
rannsakað frekar. Skinner fékk fulln-
ustu dómsins einnig frestað í fyrra, 35
mínútum áður en aftakan átti að fara
fram.
Mál sem þessi eru í forgrunni bar-
áttunnar fyrir afnámi dauðarefs-
inga, en mörg hundruð manns um
allan heim eru tekin af lífi á hverju
ári. Helstu rökin fyrir afnámi dauða-
refsinga eru einmitt þau að sönnunar-
gögn sem koma fram eftir að dómur er
kveðinn upp geta sannað sakleysi við-
komandi og þar af leiðandi snúið við
dómi. Alls hefur dauðadómi yfir 138
föngum í Bandaríkjunum verið hnekkt
í ljósi nýrra upplýsinga. Slík sakarupp-
gjöf gagnast þó lítið þeim sem þegar
hefur verið tekinn af lífi.
Fjögur fjölmennustu ríkin beita
dauðarefsingum
Í umræðu um dauðarefsingar beinist
kastljósið yfirleitt fyrst og fremst að
Bandaríkjunum, enda eru þau eina
vestræna lýðræðisríkið þar sem slíkt
tíðkast. Dauðarefsingar eru bannað-
ar í öllum aðildarríkjum Evrópuráðs-
ins og í raun er aðeins eitt ríki í Evr-
ópu sem tekur dæmda sakamenn af
lífi, Hvíta-Rússland. Dauðarefsingar
hafa ekki enn verið formlega afnumd-
ar í Lettlandi, þar sem enn má dæma
til dauða fyrir stríðsglæpi, og í Rúss-
landi. Þar voru dauðadómar bannað-
ir tíma bundið árið 1996 og hafa ekki
verið kveðnir upp síðan.
Merkilegt er til þess að líta að fjög-
ur fjölmennustu ríki veraldar, Kína,
Indland, Bandaríkin og Indónesía,
leyfa öll dauðarefsingar, en Indland
og Indónesía hafa að vísu ekki stund-
að aftökur síðustu ár. Fjögur ríki í svo-
kölluðum G20 hópi helstu efnahags-
velda heimsins framkvæmdu aftökur
á síðasta ári, Japan og Sádi-Arabía auk
Kína og Bandaríkjanna.
Síðasta aftakan á Íslandi fór fram
árið 1830, þegar Agnes og Friðrik
voru hálshöggvin eins og frægt er
orðið. Það var hins vegar ekki fyrr
en tæpri öld síðar, eða árið 1928, sem
dauðarefsing var afnumin að fullu
með lögum.
1.273 aftökur á 35 árum
Dauðarefsingar voru afnumdar í
Bandaríkjunum árið 1972 en svo
leyfðar aftur fjórum árum síðar og
er það nú hvers ríkis að ákveða hvort
þær eru leyfðar. Eins og sakir standa
eru dauðarefsingar leyfðar í 34 af 50
ríkjum, en síðustu ár hafa fjögur ríki
afnumið dauðarefsingar, síðast Illin-
ois í júlí í ár.
Frá 1976 hafa 1.273 verið teknir af
lífi í Bandaríkjunum, þar af 1.130 frá
árinu 1991. Síðustu tuttugu ár hafa
yfirleitt um 50 aftökur verið fram-
kvæmdar á ári.
Dauðadómar í Bandaríkjunum
einskorðast við morðmál, en síðasti
maður inn sem var tekinn af lífi fyrir
annars konar mál var James Coburn
sem var líflátinn árið 1964 fyrir rán.
Enn eru til lagaákvæði í einstökum
ríkjum þar sem leyft er að dæma til
dauða fyrir brot eins og endurtekið
barnaníð. Þó ber að geta þess að sam-
kvæmt alríkislögum liggur dauða-
refsing við föðurlandssvikum.
Enginn fælingarmáttur
Það sem helst hefur verið gagnrýnt
varðandi dauðarefsingar (fyrir utan
þá meginspurningu hvort ríkið sé þess
frekar umkomið að svipta menn lífi) er
hvort þær hafi í raun þann fælingar-
mátt sem margir trúa.
Samkvæmt könnun meðal banda-
rískra afbrotafræðinga sem félaga-
samtökin Death Penalty Information
Center vísa í, eru aðeins 5% þeirra á
þeirri skoðun að dauðarefsing sé virk
leið til þess að fækka morðum. Um leið
efast 60% almennings þar í landi um
að dauðarefsingar hafi nokkurn fæl-
ingarmátt gegn morðum.
Annað sem styður þær efasemdir
er sú staðreynd að morðtíðni miðað
við mannfjölda er nokkru yfir lands-
meðaltali í Suðurríkjunum, þar sem
rúm 80% allra aftaka hafa átt sér
stað frá árinu 1976 (5,6 morð á hverja
100.000 íbúa miðað við 4,8 á landsvísu).
Loks má nefna hróplegt ósamræmi
í kynþáttahlutfalli þar sem rúmlega
helmingur fanga á dauðadeildum
Bandaríkjanna er annaðhvort blökku-
menn eða af rómansk-amerískum
uppruna og kannanir sýna að þrisvar
sinnum meiri líkur eru á því að dauða-
dómur verði kveðinn upp ef fórnar-
lömb eru hvít á hörund.
Kína tekur flesta af lífi
Þrátt fyrir áhersluna á Bandaríkin
eru mörg önnur lönd stórtækari hvað
varðar aftökur í nafni laga. 23 lönd
fullnægðu dauðadómum á síðasta ári
og 527 manns hið minnsta voru tekin
af lífi, að því er kemur fram í tölum
Amnesty International, sem hafa lengi
barist gegn dauðarefsingum.
Kína tók flesta af lífi árið 2010, en þó
að engar opinberar tölur liggi fyrir er
fastlega gert ráð fyrir að fjöldi aftaka
hlaupi á hundruðum eða þúsundum.
Íran kom þar á eftir með 252 aftökur
Dauðarefsingar á undanhaldi
Hundruð manna eru tekin af lífi í nafni laga og réttar ár hvert um heim allan. Baráttan gegn dauðarefsingum hefur þó skilað
sér í fækkun landa sem beita slíkum refsingum. Þorgils Jónsson kynnti sér stöðu mála og baráttuna gegn dauðarefsingum.
„Heimur án dauðarefsinga er lokatakmarkið“
Jóhanna K. Eyjólfsdóttir, framkvæmdastjóri Íslandsdeildar Amnesty International
A ftaka Troy Davis vakti heimsathygli, enda lék talsverður vafi á sekt hans. Davis var dæmd-
ur til dauða fyrir að myrða lögreglumann árið
1989. Engin áþreifanleg sönnunargögn lágu fyrir
en dómurinn byggði á framburði níu vitna.
Síðan þá hafa sjö vitnanna dregið framburð
sinn til baka, sumir hafa sakað lögreglu um að
hafa beitt þá þrýstingi. Annar af hinum tveimur
hefur ekki viljað tjá sig að nokkru leyti frá því
að dómurinn var kveðinn upp og síðasta vitnið er
einmitt sá maður sem flest bönd beinast að í ljósi
nýrra upplýsinga um morðið.
Þrátt fyrir hávær og fjölmenn mótmæli sem
breiddust út um allan heim hlaut Davis ekki náð
fyrir augum áfrýjunardómstóla í Georgíu og
var tekinn af lífi 21. september með banvænni
sprautu.
Vitni hafa dregið framburð til baka
Troy Davis var tekinn af lífi í Georgíuríki í september.
dauðadæmd-
ir fangar í
Bandaríkj-
unum hafa
fengið
sakaruppgjöf
í ljósi nýrra
sönnunar-
gagna á
síðustu
árum.
138
hið minnsta, Norður-Kórea var með 60
aftökur hið minnsta og Jemen var með
að minnsta kosti 53 aftökur. Banda-
ríkin voru svo í fimmta sæti með 46
aftökur, en það sem af er ári hafa 39
verið teknir af lífi í Bandaríkjunum.
Baráttan skilar árangri
Síðustu ár og áratugi hefur þróunin að
mestu verið á einn veg. Á hverju ári
fjölgar þeim ríkjum sem banna dauða-
refsingar alfarið og auk þess láta mörg
þeirra ríkja sem þó halda í löggjöf
sína, í ljós minni vilja til að framfylgja
dauðadómum.
Samkvæmt Amnesty International
höfðu aðeins 16 ríki bannað dauða-
refsingar árið 1977 en þeim fjölgaði
ört í kjölfar lýðræðisvæðingar í Mið-
og Suður-Ameríku og Austur-Evrópu
eftir lok kalda stríðsins.
Undir lok síðasta árs höfðu 139 ríki
annaðhvort afnumið dauðarefsingar
eða hætt að beita þeim í áratug eða
lengur. Þá hafa mörg önnur ríki fækk-
að brotum sem dauðarefsing liggur við,
án þess að afnema dauðarefsingar með
öllu.
Alþjóðlegar kröfur um að ríki virði
mannréttindi þegna sinna, þar á meðal
með samþykktum og ályktunum Sam-
einuðu þjóðanna (SÞ), hafa einnig orðið
háværari, sem hefur leitt til þess að
mörg ríki hafa endurskoðað afstöðu
sína til dauðarefsinga. Síðasta álykt-
un allsherjarþings SÞ frá síðasta ári
um að aðildarríki láti tímabundið af
dauðadómum fékk mun meiri stuðning
en sams konar ályktun árið 2008. Þar
bættust fimm ríki frá Afríku og Asíu
við hóp þeirra sem studdu ályktunina
og fimm önnur fóru úr andstöðu yfir í
að sitja hjá.
Heimildir: Vísindavefurinn, Amnesty
International, Death Penalty
Information Center, Guardian.