Morgunblaðið - 27.11.2010, Blaðsíða 25

S
egja má að Brian Pilk-
ington hafi blásið nýju lífi í
íslensku jólasveinana.
Landsmenn þekkja eflaust
flestir heillandi teikningar þessa
breska listamanns sem flutti hing-
að til lands fyrir hálfum fjórða ára-
tug og hefur á löngum og farsæl-
um ferli þróað einstakan stíl í
myndum sínum.
Bókin Jólin okkar, sem Brian
gerði í samvinnu við Jóhannes úr
Kötlum árið 2001, lifir enn góðu lífi
og bókin Jólasveinarnir 13 sem
kom út á síðasta ári er einhver
skemmtilegasta samantekt um líf
og uppátæki jólasveinanna íslensku
og þeirra ættboga sem til er.
Forynjur á fjöllum
Rekja má ævintýralega umgjörð-
ina sem Brian hefur skapað utan
um þá bræður töluvert lengra aft-
ur í tímann eða til myndskreyt-
ingar hans á Ástarsögu úr fjöll-
unum eftir Guðrúnu Helgadóttur.
Sú bók, sem hefur verið endur-
prentuð ótal sinnum síðan 1981 og
selst enn vel, segir af tröllum og
ástum þeirra og sögusviðið háróm-
antískt íslenskt hálendið. Þar
fengu lesendur fyrst að upplifa í
heildstæðu formi rammíslenskan
Morgunblaðið/Golli
Teiknarinn Brian Pilkington er hér umkringdur jólasveinunum sínum.
Teiknarinn
sem féll fyrir
jólasveinunum
Jólasveinarnir hans Brians Pilkingtons eru engum líkir.
Í meira en áratug hefur hann kafað ofan í íslenska jóla-
siði og komið til skila í skemmtilegum bókum sínum.
söguheim Brians og hann sjálfur
fór að rýna í menningar- og þjóð-
sagnaarfinn.
Lá beinast við að gera jólasvein-
unum góð skil: „Þetta er miklu
meira spennandi efni en ameríski
jólasveinninn, og t.d. eitthvað sem
útlendir ferðamenn virðast mjög
áhugasamir um,“ segir Brian en
jólasveinabókinni frá árinu 2001
var einmitt ekki síst beint að
ferðamannamarkaðnum, þótt
reynslan hafi sýnt að heimamenn
kunna ekki síður vel að meta verk-
ið. „Sú bók var gerð til að kynna
íslensk jól og jólahefðir fyrir túr-
istum, en fyrst og fremst var þetta
efni sem mig hafði dauðlangað að
gera bók um.“
Langdvalir á bókasafninu
Brian kastar heldur ekki til
höndunum við verkið. Hann þurfti
t.d. að leggjast í töluverðar rann-
sóknir til að draga upp rétta mynd
af smæstu smáatriðum. „Um var
að ræða ferli sem fól meðal annars
í sér að lesa allt sem skrifað hefur
verið um íslensku jólasveinana.
Raunar er furðulítið til af bókum
um þetta efni en mikið af smærri
greinum og bútum hér og þar, og
þurfti að grafa upp úr skjalasöfn-
um Háskólabókasafnsins. Atriði
eins og innviðir íslenskra torfhúsa,
byggingarefni og skrautmunir
skipta líka miklu máli. Jafnvel bara
úr hvernig bollum jólasveinarnir
drekka er nokkuð sem verður að
vera alveg ekta,“ segir Brian. „Ég
þurfti raunar að ráðfæra mig við
þjóðháttafræðing um hvernig
drykkjarmál jólasveinanna hefðu
verið og kom honum alveg í opna
skjöldu því þessu smáatriði hafði í
sjálfu sér aldrei verið gefinn sér-
stakur gaumur í fræðaheiminum.
Eftir nokkurra daga umhugsun og
rannsóknir komst hann að þeirri
niðurstöðu að líkast til hefðu þeir
notast við trékrúsir.“
Fastir í 18. öldinni
Sú mynd sem Brian dregur upp
af jólasveinunum hefur yfir sér
andblæ 18. og 19. aldar íslensks
bændasamfélags. Að festa jóla-
sveinana við þennan tíma er ekki
frá Brian komið heldur bendir
hann á að sveinarnir hafi borið ein-
kenni þessa tímabils allt frá því
fyrst var byrjað að festa sögurnar
um þá niður á blað. „Það er svo
merkilegt með svona þjóðsögur, að
þegar þær berast munnlega á milli
manna eru þær stöðugt í endurnýj-
un og mun nær fólki í tíma, en
þegar sögurnar eru færðar í rit
festast þær í tíma. Íslensku jóla-
sveinarnir byrjuðu að rata í ritaðar
og teiknaðar heimildir um miðbik
19. aldar og hafa því alla tíð borið
yfirbragð þess tímabils.“
Þegar öll hugmyndavinnan ligg-
ur fyrir er svo eftir að teikna. Bri-
an segir að við gerð jólasveinabók-
anna hafi álíka mikill tími farið í
rannsóknarvinnuna og sjálfa
teiknivinnuna. „Ég hef verið að
teikna síðan ég var 14 ára, og sit
við teikniborðið þetta níu til tíu
klukkutíma á dag en er samt enn
frekar lengi að klára eina mynd,“
segir hann og hlær en eina teikn-
ingu getur tekið fleiri daga og
jafnvel vikur að klára – allt eftir
því hversu stór teikningin er og
hversu mikið þarf að nostra við
smáatriðin.
Um andrúmsloftið sem hann
nær að skapa segir Brian lyk-
ilatriðið að hafa skýra hugmynd í
kollinum og koma henni svo á blað:
„Íslensku jólasveinarnir eru ekki
vondir en þeir eru heldur ekki
beinlínis góðir. Þeir eru hálfgerðir
grallarar en um leið frekar
áhyggjulausir, glaðlegir og láta
kylfu ráða kasti. Þessu reyni ég
svo að ná fram.“
ai@mbl.is
12 Jólablað Morgunblaðsins 2010
Rauðrófugló og Gulrófugló eru afbragðs meðlæti með ostum,
grænmeti og kjötréttum s.s. villibráð. Einnig ofan á kexið eða
brauðið á morgnana.
BRAGÐAUKI ÚR ÍSLENSKUM RÓFUM
Lífræn ræktun síðan 1990
Móðir Jörð ehf. - Vallanesi - Fljótsdalshéraði – sími: 471 1747
info@vallanes.net - Dreifing: Heilsa ehf
Jólasveinateikningarnar
hans Brians eru núna fá-
anlegar í þrívídd. Smám
saman hefur bæst við úr-
valið og er nú öll fjöl-
skylda jólasveinanna, og
jólakötturinn að auki,
komin í styttuform.
„Þetta var mjög tímafrekt
ferli. Fyrst þurfti ég að
senda teikningar til Kína,
þar sem grunnmódel voru
gerð. Svo voru send afrit
fram og til baka og lagað til smám saman. Þegar upp var staðið var ég
mjög ánægður með útkomuna. Stytturnar eru vel hannaðar og mjög líkar
teikningunum mínum, og líka vandað til við smíðina.“
Er svo komið að margir hafa komið sér upp þeirri hefð að safna jóla-
sveinastyttunum eða gefa nýjan svein í gjöf hver jól. „Hver stytta er ekki
dýr en að kaupa allt safnið getur verið svolítið stór biti, svo það er ágætt að
bæta smám saman í safnið,“ útskýrir Brian.
Orðið að ómissandi jólaskrauti
Þótt jólasveinarnir og uppá-
tæki þeirra virðist ósköp
skemmtileg og fjörug við
fyrstu sýn er alveg ljóst að
Brian hefur ekki sleppt
grófu og grimmu hliðunum
sem einkenna suma í fjöl-
skyldunni. „Grýla er t.d.
ekki hætt að borða börn, og
ekki heldur verið að fela að
hún át tvo fyrrverandi eig-
inmenn sína líka,“ segir Bri-
an og bætir við að það væri
ekki rétt að ætla að gera
jólasveinasögurnar mildar
og sakleysislegar.
„Grýla á t.d. að vera hálf-
gert óhræsi, en ekki sæt og
kelin. Þetta eru kannski
ekki mjög viðkunnanleg
persónueinkenni en gefa
henni ákveðna sérstöðu. Að sjá t.d. viðbrögðin hjá börnunum þegar Grýla
kemur og heimsækir Þjóðminjasafnið er engu likt. Þegar hún mætir með
skellum og látum fara sum að gráta, og önnur hlaupa í felur, en öll eru þau
hugfangin og finnst eitthvað spennandi við hana. Það er partur af jóla-
sveinamenningunni að börnin séu annars vegar hrædd við sveinana en um
leið ólm að fá eitthvað gott í skóinn.“
Ekkert verið að fegra hlutina
Ógurlegur Enginn vill hitta Jólaköttinn.
Brian minnir að það hafi verið árið 1976 að hann kom fyrst til Íslands. Hann
hafði þá menntað sig sem teiknari og fengið lærlingsstöðu við myndskreyt-
ingar í Bretlandi. „Þetta var frekar leiðinleg vinna, en á þessum árum var
ekki auðvelt fyrir teiknara að finna starf sem eitthvað var upp úr að hafa. Ég
lét mig hafa þetta og safnaði peningum, með það að markmiði að ferðast.“
Eftir að hafa safnað í góðan sjóð lagði Brian af stað. Fyrsti viðkomustað-
urinn var Ísland, og reyndist sú ákvörðun afdrifarík. „Ég kom hingað í mán-
aðarlangt frí og skemmti mér alveg rosalega vel. Það má segja að ég hafi
aldrei snúið aftur úr ferðalaginu því ég er enn hérna,“ segir Brian söguna.
Meðferðis hafði hann skyggnur með sýnishornum af myndum sínum og
rötuðu þær í hendurnar á starfsmönnum auglýsingastofu í bænum. Er
skemmst frá því að segja að Brian var óðara boðið starf auglýsingateiknara
og hefur síðan þá haft meira en nóg að gera. Á löngum ferli hefur hann
myndskreytt svo mikið efni að varla er hægt að ná utan um það með góðu
móti. „Ég bað eitt sinn um það á bókasafni að fá yfirlit og afgreiðsludaman
prentaði út fleiri síður af titlum þar sem ég átti einhverja myndskreytingu.“
Sneri aldrei aftur úr ferðalaginu