Ný saga - 01.01.1990, Blaðsíða 75

tækja og samgangna vegna
vinnu. Þessi breyting á lífs-
nauðsynjum hefur í engu
breytt gildi fyrrgreindrar skil-
greiningar á fátækt.
Einn er grundvallarmunur-
inn á samfélagi nútímans og
íslensku samfélagi fyrri alda
að nútíma samfélag setur ekki
sömu hömlur gegn því að fá-
tækt fólk eigi afkvæmi og
samfélag fyrri alda gerði. Það
má vissulega telja að núver-
andi ástand í húsnæðismálum
ungs fólks, samtímis því sem
auðvelt er að útvega getnaðar-
varnir og fá fóstureyðingar,
jafngildi áhrifamiklum höml-
um á fólksfjölgun. Þær eru
samt litlar miðað við þær
hömlur sem gamla samfélagið
réði yfir. Stór hluti mann-
fólksins hafði engar löglegar
leiðir til að æxlast. Vinnuhjú
voru yfirleitt ógift og hvergi í
Evrópu var vinnuhjúastéttin
jafn fjölmenn að tiltölu og á
íslandi. Auk þess var að jafn-
aði fjöldi ógiftra „barna“ í
heimahúsum og gátu þau náð
allt að 50 ára aldri! Þessir
stóru hópar ógifts fólks gátu
vissulega séð sjálfum sér far-
borða í sæmilegu árferði ef
heilsan brást ekki. En kaup
þeirra dugði ekki til að fram-
fleyta afkvæmum. Þetta fólk
var félagslega ófrjótt, það
mátti ekki eiga afkvæmi á skil-
getinn hátt. Þannig töldust
vinnuhjú til fátækra.
Tafla 1
Mismunandi aldurshópar kvenna eftir giftingarstöðu og félagsstöðu á islandi 1703.
Hundraðshluti hvers hops af heildartolunm.
Aldurshópar 0-14 15-24 25-49 50-59 60 + 0-oo
Alls fjöldi 6910 5394 9823 2757 2412 27491
Alls í hundraöshlutum 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Ógiftar alls 100.0 97.6 53.8 43.8 45.9 72.5'
Húsráöendur 0,1 1,9 3,9 4,6 1,5
Börn heima 77,8 43,2 6,3 0,2 30,3
Ættingjar og skylduómagar 3,6 5,0 6,2 5,0 6,3 5,2
Vinnufólk 0,5 29,9 30,9 15,2 5,9 19,2
Niöursetningar, flakkarar 18,1 19,4 8,5 18,7 29,1 16,3
Giftar alls 2.4 41.7 40,4 19.7 21.2
Eiginkonur 2,2 40,8 39,6 18,2 20,6
Börn og ættingjar „heima“ 0,1 0,0 0,3 1,2 0,2
Vinnufólk 0,1 0,4 0,2 0,1 0,2
Niðursetningar, flakkarar 0,5 0,3 0,2 0,2
Ekkjur alls 4,5 16.6 34.4 6,3
Húsráöendur 2,8 10,0 6,8 2,6
Börn og ættingjar „heirna" 0,4 4,3 25,7 2,8
Vinnufólk 0,7 0,9 0,5 0,4
Niöursetningar, flakkarar 0,6 1,4 1,4 0,5
1. 195 einstaklingar meö ótilgreindan aldur eru meötaldir í heildartölunni. í manntalinu 1703 var
giftingarstaöa og samfélagsstaöa alltaf tilgreind, þótt efast megi um þaö aö slíkt hafi ávallt
veriö gert af nægri nákvæmni.
Heimild: Hagskýrslur íslands II, 21. (Manntaliö 1703). Reykjavík 1960. Tafla þessi hefur áður birst
í ritinu Nuptiality and Fertility in lceland's Demographic History, sbr. tilvísun 3.
Lífskjör íslendinga bötnuðu
mikið 1890-1920. Þetta má
m.a. sjá í ungbarnadauðanum
sem lækkaði úr hæst mælda
hlutfalli í Evrópu í svipað hlut-
fall og almennt var í Norður-
Evrópu á þessu tímabili. Gift-
ingartíðnin jókst þá einnig en
talsvert hægar. Hungurdauði
hætti að vera til sem mælan-
legur þáttur í dánarorsökum
landsmanna. Það var þó fyrst
með breytingu fátækrarlög-
gjafarinnar 1935 sem gildsmati
gamla íslenska fátæktarsamfé-
lagsins var varpað fyrir róða í
stefnu stjórnvalda.
2. ALMENN
FÁTÆKT
Áður en lengra er haldið er
rétt að skilja milli tvenns konar
fátæktar. í fyrsta lagi er það
einstaklingsbundin fátækt sem
þegar hefur verið nokkuð
rædd. í öðru lagi er það al-
menn samfélagsfátækt.
í íslenska samfélaginu fyrr á
tímum (og víða í þriðjaheims-
löndum í dag) hafði minnkað
vöruframboð ávallt í för með
sér minnkaðan kaupmátt.
Þetta leiddi til hungursneyðar.
Því er rannsókn á fólksfjölda-
þróun góður mælikvarði á al-
Það var þó fyrst meö
breytingu fátækrarlög-
gjafarinnar 1935 sem
gildsmati gamia
íslenska fátæktarsam-
félagsins var varpað
fyrir róöa í stefnu
stjórnvalda.
73