Ný saga - 01.01.2001, Blaðsíða 6

Svanur Kristjánsson
Forsetinn og
utanríkisstefnan
Bandaríkjaför Sveins Björnssonar árið 1944
Mynd 1.
Utanþingsstjórnin
1942-44. Frá vinstri
Björn Ólafsson fjár-
mátaráðherra, Björn
Þórðarson forsætis-
ráðherra, Sveinn
Björnsson ríkisstjóri,
Vilhjálmur Þór
utanríkisráðherra
og Einar Arnórsson
dómsmálaráðherra.
ann 17. JÚNÍ 1944 var lýst yfir stofnun
I JD lýðveldis á íslandi.* Áður hafði Al-
™ þingi einróma samþykkt sambandsslit
við Danmörku og lýðveldisstofnun og þjóðin
staðfest ákvarðanir Alþingis í þjóðaratkvæða-
greiðslu. Kjörsókn í þeirri kosningu var meira
en 98% og stuðningur við sambandsslit og stjórn-
arskrá hins nýja lýðveldis mjög eindreginn.
Þrátt fyrir úrhellisrigningu var fögnuður í
brjóstum þeirra 25.000 gesta sem sóttu hátíð-
ina á Þingvöllum. Aðrir landsmenn sátu heima
við útvarpstækin. Hundrað ára sjálfstæðisbar-
áttu Islendinga var að ljúka með fullum sigri.
Fyrsta verk Alþingisfundarins á Þingvöll-
um eftir lýðveldisstofnun var að kjósa forseta
lýðveldisins. Að ári skyldi þjóðin sjálf velja
sér forseta í beinni kosningu. Fimmtíu þing-
menn greiddu atkvæði og sumir atkvæðaseðl-
anna hljóta að hafa blotnað í rigningunni.
Þjóðin beið úrslitanna en flestir reiknuðu
með einróma kosningu ríkisstjórans, Sveins
Björnssonar. Kliður fór um mannfjöldann
þegar forseti Alþingis greindi frá niðurstöð-
um. Sveinn Björnsson hlaut 30 atkvæði, Jón
Sigurðsson frá Kaldaðarnesi fékk 5 atkvæði.
Fimmtán þingmenn skiluðu auðu. Hvað var
að gerast á þessum mikla degi þjóðarsam-
stöðu og framtíðarvona, spurði fólkið?
Þingmönnum var hins vegar ekki brugðið.
Þeir vissu fullvel að engin eining var í þeirra
röðum um Svein Björnsson sem forseta. Þing-
mennirnir reiknuðu í huganum. Allir viðstadd-
ir þingmenn Framsóknarflokks (13) höfðu kos-
ið Svein, nema Jónas frá Hriflu. Sjö manna
þingflokkur Alþýðuflokks var einhuga í
stuðningi við Svein. Tíu Sósíalistaflokksþing-
menn voru andstæðingar. Þingmenn lögðu
saman atkvæðatölur og fengu út rétta niður-
stöðu: Þingflokkur Sjálfstæðisflokks hafði
skipst í tvo hluta; ellefu þingmenn kusu Svein
en níu þingmenn skiluðu auðu eða kusu Jón
Sigurðsson, skrifstofustjóra Alþingis.1
Ólafur Thors formaður Sjálfstæðisflokks-
ins, og hans menn voru andstæðingar Sveins.
I daglegu tali voru þeir nefndir „Morgun-
blaðsmenn'1 en keppinautarnir, innan flokks
og utan, voru ekki jafn penir í orðavali og
kenndu hópinn við fjölskyldufyrirtæki
Thorsaranna og kölluðu „Kveldúlfsklíkuna."
Sá armur Sjálfstæðisflokksins sem ákafasl
studdi Svein var sömuleiðis kenndur við dag-
blað, „Vísisliðið.“ Björn Ólafsson, heildsali,
var stjórnarformaður útgáfufyrirtækis Vísis.
Björn og Sveinn voru vinir. Enn kærara var
með Sveini Björnssyni og Vilhjálmi Þór. Þeir
voru perluvinir og hittust gjarnan á hverjum
degi. Björn Ólafsson og Vilhjámur Þór voru
báðir á Þingvöllum þennan dag og sátu á önd-
vegispalli. Þeir voru ráðherrar en ekki þing-
menn. Vilhjálmur fór með utanríkismál, en
Björn með fjármál og viðskipli. Sveinn valdi
þá persónulega sem ráðherra og annar vinur
hans, dr. Björn Þórðarson, var forsætisráðherra.2
Almenningur vissi ekki heldur að Sveinn
Björnsson kveið þessum degi.
i
/
4