Ný saga - 01.01.2001, Page 12

Svanur Kristjánsson
Mynd 10.
Sigurður Bggerz
hafði verið einn
einarðasti baráttu-
maðurinn fyrir auknu
sjálfstæði á öðrum
áratug aldarinnar.
Margir sjálfstæðis-
menn töldu hann
rétta manninn til að
gegna embætti
forseta íslands.
Mynd 11.
Sendinefnd frá
Winnipeg heilsar
forseta Islands.
Þar var meðal annars haldin veisla fyrir Vest-
ur-íslendinga sem komu víða að úr Banda-
ríkjunum og Kanada til fundar við forset-
ann.26 Bandaríkjaför Sveins lauk síðan með
stuttri dvöl á hóteli í Maine-fylki í norðaust-
urhluta landsins. Bandarísk stjórnvöld borg-
uðu reikninginn.27
Þann 2. september hélt forsetinn heim á
leið. Stuttu síðar var haldin veisla á Bessa-
stöðum. Þar komu saman Bandaríkjafararnir
ásamt eiginkonum, bandaríski sendiherrann á
Islandi, ýmsir yfirmenn bandaríska hersins í
landinu og konur þeirra.28 Árangursríkri för
var Iokið.
Horfíð frá hlutleysi
Að því er best verður séð voru forsetarnir
sammála um eftirfarandi grundvallaratriði í
samskiptum Islands og Bandaríkjanna:
1) ísland er og verður á áhrifasvæði Banda-
ríkjanna og sérstakt samband er á milli land-
anna.
2) Ekki er minnst á hlutleysisstefnu íslend-
inga.
3) Island og Bandaríkin eiga að gera nýja
samninga, sem nái yfir samskipti landanna á
mörgum sviðum með sama hætti og gert var í
herverndarsamningnum frá 1941.
4) Sambúð bandaríska hersins og íslend-
inga hefur gengið vel. Samningur um her-
stöðvar Bandaríkjamanna á Islandi er ekki
útilokaður en samningaviðræður verða erfið-
ar. íslendingar vilja hafa full og óskoruð yfir-
ráð yfir landi sínu.
5) Samningar eiga að byggjast á gagn-
kvæmum hagsmunum landanna.
Erfitt er að ímynda sér að andstæðingar
Sveins Björnssonar í forsetakjörinu 1944
hefðu átt þátt í að móta slíka utanríkisstefnu.
Morgunblaðsmenn og sósíalistar aðhylltust
hlutleysisstefnu íslands. Að þeirra mati átti
Bandaríkjaher skilyrðislaust að hverfa úr
landinu eftir stríð.
Morgunblaðið og Þjóðviljinn höfðu margt
að athuga við Bandaríkjaför forseta og utan-
ríkisráðherra. Afstaða Morgunblaðsins var
mjög afdráttarlaus:
Þegar Islendingar gerðu herverndar-
samninginn við stjórn Bandaríkjanna sum-
arið 1941, var af Islands hálfu sett ýms
ófrúvíkjanleg skilyrði. Fyrsta skilyrðið, sem
fslendingar settu og stjórn Bandaríkjanna
gekk að, var þetla:
„Bandaríkin skuldbinda sig til að hverfa
burtu af íslandi með allan herafla sinn ót
landi, í lofti og ót sjó, undir eins og núver-
andi stríði er lokið. “
Það var ekki nein hending, að þetta varð
fyrsta skilyrðið af íslands hálf'u. íslending-
ar settu þetta skilyrði vegna þess, að þeim
var og er ljóst, að engin smáþjóð getur til
lengdar varðveitt sjálfstæði sitt, ef hún
verður að þola það, að erlend stórveldi hafi
bækistöðvar í landi hennar.
Þetta verða íslensk stjórnvöld að gera
þeim ráðamönnum í Bandaríkjunum ljóst,
sem eru með bollaleggingar um bækistöðv-
ar á íslandi að stríðinu loknu. Það verður
aldrei með vilja íslendinga.29
Morgunblaðsarmur Sjálfstæðisflokksins átti
djúpar rætur í sjálfstæðisbaráltunni. Hetjur
blaðsins voru mennirnir, sem ávallt stóðu fast
á rétli Islendinga til fulls sjálfstæðis og börð-
ust gegn allri erlendri ásælni. í augum Morg-
unblaðsmanna var Sigurður Eggerz sjálfstæð-
ishetja sem átti að verða fyrsti forseti íslands
en ekki Sveinn Björnsson sem þeir grunuðu
um hollustu við Danakonung og undanláts-
semi í sjálfstæðismálinu.30
Sjálfur vanmat Sveinn Björnsson augljós-
lega ekki að þessu sinni áhrifamátt íslenskrar
þjóðernishyggju. Árið 1915 hafði hann neitað
að styðja harðlínuafstöðu samflokksmanns,
10