Ný saga - 01.01.2001, Blaðsíða 18

Forsetinn og utanríkisstefnan
23. ágúst 1944. Um hollustu Bjarna Benediktssonar og
Ólafs Thors við hlutleysisstefnu íslands sjá t.d. Stefán Jó-
hann Stefánsson, Miivungar - fyrra bindi (Reykjavík,
1966), bls. 196, 203.
10 Höfundur fjallar um þessar deilur í greininni „Stofnun
lýðveldis - Nýsköpun lýðræðis", sem væntanleg er í Skírni.
11 Sbr. Einar Laxness, fslandssaga I (Reykjavík, 1995), bls.
193.
12 Sbr. þingræðu Hermanns Jónassonar, forsætisráðherra,
Alþingistíðindi 1941, (fyrra aukaþing), d. 23.
13 Sama heimild, d. 3.
14 Sama heimild, d. 2-3.
15 Sveinn Björnsson, Endurminningar (Reykjavík, 1957),
bls. 271, 277.
16 Michael Thomas Corgan, „Icelandic Security Policy“,
Ph.D. Thesis, Boston University Graduate School, 1991,
bls. 46.
17 Stefán Jóhann Stefánsson, Minningar Slefáns Jóhanns
Stefánssonar I (Reykjavík, 1966), bls. 189-95, greinir frá
þessum samtölum Sveins Björnssonar. I gögnum banda-
ríska utanríkisráðuneytisins kemur fram að Vilhjálmur
Þór hvatti bandarísk stjórnvöld til að telja Island hluta
Vesturálfu og njóta þar með herverndar Bandaríkjanna
samkvæmt Monroe-kenningunni. Sjá Memorandum for
the president. Subject: Data relative to visit of lcelandic
President. Skjalasafn State Department, 8/23/44. R 659.
Box 5382.
18 Roosevelt sendi sérstakan sendimann, Alfred Dreyfus,
til að vera við stofnun lýðveldisins 17. júní 1944.
19 Skeyti frá Dreyfus til utanríkisráðuneytis. 15. júlí, 1944.
Skjalasafn State Department, R 684, Box 30.
20 Icelandic Political Summary - July, undirritað af Hugh S.
Cumming, Jr. Skjalasafn State Department, R 659, Box
5382.
21 Bréf Hvíta Hússins er undirritað af Robert W. Bogue.
Skjalasafn State Departmenl, R 659, Box 5382.
22 Gylfi Gröndal, Sveinn Björnsson - Ævisagu, bls. 336.
23 Ræðu Roosevelt er að finna í Roosevelt Library, Hyde
Park, New York. President's speech file, box 80. Hún er
prentuð f heild í lok greinar.
24 Sama heimild.
25 Sbr. Vtsir 29. ágúst 1944.
26 Sbr. bréf Cordell Hull, utanríkisráðherra, til La Guardia,
borgarstjóra í New York, dagsett 17. ágúst 1944. Skjala-
safn State Department, 859 A. 001/8 - 1844.
27 Sbr. bréf Cordell Hull til Sumner Sewall, ríkisstjóra í
Maine-fylki, dagsett 29. ágúst 1944. Sveinn Björnsson
dvaldi á hótelinu ásamt átta manna fylgarliði dagana 29.
til 31. ágúst. Skjalasafn State Department, 859 A, 001/8 -
1944.
28 Sjá mynd nr. 75 í Pétur Eggerz, Minningar ríkisstjóraritara.
29 Lciðari „Bækistöðvar á Islandi", Morgunblaðið 23. ágúst
1944.
30 Sbr. Matthías Johannessen, Ólafur Thors -Ævi ogstörf I,
bls. 363-65.
31 Sveinn Björnsson, Endurminningar, bls. 96. Sveinn
Björnsson og Sigurður Eggerz „elduðu grátt silfur saman
í stjórnmálum" eftir að leiðir þeirra skildu 1915. Sama
heimild, bls. 149.
32 Sama heimild, bls. 194. I kosningunum 1914 var Sveinn
Björnsson efstur af fimm frambjóðendum í Reykjavík,
hlaut 700 alkvæði eöa 50% gildra alkvæða. Árið 1916 var
Sveinn næstneðstur sex frambjóðenda með 522 atkvæði,
28% gildra atkvæða.
33 Dreyfus ræðir um gagnrýni blaða sjálfstæðismanna og
„kommúnista" á veru Vilhjálms Þórs í fylgdarliði forseta
Islands í bréfi til utanríkisráðherra, dagsettu 25. ágúst
1944 og merkt „urgent" (áríðandi). Dreyfus skrifar m.a.:
As the editorial under reference clearly indicatcs the
official announcement of the trip in Iceland was in-
tentionally worded to give the impression that the trip
was made at the invitation of President Roosevelt and
was originally conceived by him. In view of the suspicious
attitudc of the public toward the question of American
bases in Iceland together with the lack of political supp-
ort for the present non-party government, the govern-
ment's desire to create the impression that the invitation
originated in the Unites States is understandable and the
Legation has done nothing to counteract that impression.
Skjalasafn State Department, 859 A. 001/8 -2544.
34 Vísir 29. ágúst 1944 greinir frá blaðamannafundi forset-
ans. Tíminn sagði að ferð forseta væri kurteisisheimsókn
þjóðhöfðingja. Skrif Morgunblaðsins og Þjóðviljans um
samningaviðræður við bandarísk stjórnvöld væru „dylgj-
ur“ formanns Sjálfstæðisflokksins og „kommúnista".
Sbr. t.d. Tíminn 29. ágúsl 1944 „Vesturför forselans og
landráðaskrifin.“ Alþýðublaðið tók mjög í sama streng,
sbr. t.d. leiðara 26. ágúst, „Fáheyrð blaðaskrif", og 29.
ágúst, ,„Molbúaháttur“.
Skrif Vísis ríma vel við málflutning Alþýðublaðsins og
Tímans. Vísir átelur Morgunblaðið harðlega fyrir að taka
forsetaheimsóknina til umræðu á „fávíslegan og frunta-
legan hátt.“ Heimboð forseta Islands til Bandaríkjanna
var að mati Vísis „nýr vinsemdarvottur í garð íslensku
þjóðarinnar af hendi forseta og stjórnar Bandaríkjanna,
sem vér æltum vel að kunna að mela.“ Vísir 25. ágúst
1944.
35 Newsweek, 4. september 1944.
36 Sveinn Björnsson, Endurminningar, bls. 288-89.
37 Stefán Jóhann Slefánsson, Minningar I, bls. 189.
38 Sama heimild, bls. 191.
39 Sama heimild, bls. 191.
40 Sama heimild, bls. 201.
41 „It is understood that he [Sveinn Björnsson] formulated
the terms presented to the American Government in
1940 by the then Premier, Hermann Jonasson, in connect-
ion with the American occupation." Memorandum for
the President: Data relative to visit of Icelandic presi-
dent. 8/23/44. Skjalasafn State Department, R 659. Box
5382.
42 Alþingistíðindi 1941, (fyrra aukaþing), bls 7.
43 Sbr. Þór Whitehead, „Lýðveldi og herstöðvar 1941—46“,
Skírnir, 150. ár (1976), bls. 126-72, einkum bls. 134,138.
44 Valur Ingimundarson, / eldlínu kalda stríðsins (Reykja-
vík, 1996), bls. 41.
45 Sama heimild, bls. 44.
46 Sama heimild, bls, 43.
47 Memorandum for the chief of staff, 15 April 1946.
National Archives. Box 165,623/18.
48 Þór Whitehead, „Lýðveldi og herstöðvar 1941-46", bls.
166.
49 Sbr. niðurstöðu Þórs Whitehead í „Lýðveldi og herstöðv-
ar“, bls. 169: „En í sögulegu lilliti varðaði hann [Keflavík-
ursamningurinn] veginn frá hlutleysi til varnarbandalags
við þau ríki, sem ísland hafði deilt með örlögum í stríði."
50 Stefán Jóhann Stefánsson, Minningar II (Reykjavík,
1967), bls. 19-24.
51 Sbr. Sigurður Líndal, „Stjórnskipuleg staða forseta ís-
lands", Skírnir, 166. ár (haust 1992), bls. 425-39.
52 Morgunblaðið 2. febrúar 1952.
16