Ný saga - 01.01.2001, Blaðsíða 20

Jón Páll Halldórsson
Mynd 2.
J.H. Jessen setti upp
vélaverkstæði á ísafirði
til að annast viðgerðir
og viðhald ört vaxandi
bátaflota. Það tók tii starfa
fjórum árum eftir að fyrsta
véiin fór ígang á ísafirði.
Verkstæðið varbyggt við
austurhliðina á íbúðarhúsi
Jessens sem sjá má á
miðri mynd. Stóra húsið
til hægri er hús Hæsta-
kaupstaðarverslunar.
Það er eðlilegt að spurt sé, livað olli þessari
búsetubreytingu? Á því er sjálfsagt engin ein-
hlít skýring. Hitt finnst mér liggja í augum
uppi, að sú tæknibylting, sem varð í sjávar-
útveginum í byrjun aldarinnar hljóti að hafa
valdið mestu þar um. í árslok 1902 kom fyrsta
bátavélin lil landsins. Hún var sett í sexæring-
inn Stanley, sem þeir áttu í félagi Árni Gísla-
son formaður og Sophus Jörgen Nielsen verzl-
unarstjóri á Isafirði. Hér á landi hafði að vísu
verið stunduð þilskipaútgerð um langt árabil,
þegar hér var komið sögu, en árabáturinn var
ennþá aðalatvinnutæki sjómanna, þegar nýja
öldin gekk í garð. Árið 1902 voru 2.165 ára-
bátar í landinu og 144 þilskip.2 Tíu árum síð-
ar hafði árabátunum fækkað um nálega helm-
ing. Þeir voru þá orðnir 1.238, en þá voru vél-
bátarnir orðnir 414 (406 bátar undir 12 rúm-
lestum og 8 bátar yfir 12 rúmlestum). Á sama
tíma hafði þilskipunum fækkað nokkuð, en í
staðinn voru komnir 4 línuveiðarar og 20 tog-
arar.3 Árið 1930 var aðeins eftir 171 árabátur
í landinu. Svona hröð varð breytingin. Ekki
er fjarri lagi að áætla, að í upphafi 20. aldar-
innar hafi um 13 þúsund íslenzkir sjómenn
róið til fiskjar í orðsins fyllstu merkingu. Á
fyrsta fjórðungi aldarinnar lögðu allir þessir
menn árina frá sér, en héldu áfram að sækja
sjó með tilstyrk vélaraflsins.
Ætla má, að landsmenn liefðu almennt
fagnað þessari breytingu. Svo var þó engan
veginn. Talsmenn gamla bændasamfélagsins
töldu þetta óheillaþróun. Þeir gerðu sér ljósa
grein fyrir því, að garnla bændasamfélagið,
þar sem húskarlar réru á útvegi bóndans,
þegar ekki þurfti að sinna landbúnaðarstörf-
um, var að líða undir lok. Þeim þótti alltof
geyst farið í sakirnar. Búandkarl ritaði grein í
Pjóðviljann haustið 1906 undir fyrirsögninni
„Landbúnaðurinn við Djúp og mótorbáta-
útvegurinn.“4 Þar er þessum sjónarmiðum
bændasamfélagsins komið skýrt og greinilega
til skila og ekki skafið utan af hnútunum. Þar
segir meðal annars:
Hér við Djúp er nú svo komið, að ungir
menn mega varla heyra það nefnt, að taka
jörð og reisa bú, en að komast í þurrabúð
og fá sér mótorbát, það eru hin dýrmæt-
ustu hnoss lífsins í augum margra. Hvernig
landbúnaðurinn muni dafna framvegis
með slíkum hugsunarhætti er auðráðin
gáta.
Og búandakarl heldur áfram:
Það eru þegar fullar líkur til þess, að þessi
mótorbátaútvegur auki enn meir fráhvarf-
ið frá sveitabúskap og sveitavinnu, en róðr-
arbátaútvegurinn hefur hingað til gjört, og
það er ekki aflavonin ein sem þessu veldur,
heldur hinn mikli hægðarauki, er þessi út-
vegur hefur í för með sér. Sjómennirnir
venjast næstum af allri erfiðri vinnu, þeir
þurfa örsjaldan að taka neitt nærri sér og
verða fljótt frábitnir reglubundinni sveita-
vinnu.
Niðurlagsorð greinarinnar endurspegla svo
18