Ný saga - 01.01.2001, Blaðsíða 33

Sagnfræðin á hraðbraut veraldarvefsins
í sjálfu sér gæti þessi lýsing einnig verið al-
menn lýsing á gæðakröfum sem gerðar eru til
fræðibóka. Flest þeirra atriða sem talin voru
upp hér á undan þykja sjálfsögð við útgáfu
fræðibóka. Pegar háskólaforlag gefur út bók
hefur hún verið grandskoðuð gagnrýnum
augum ritstjórnar sem á að tryggja gæði henn-
ar og áreiðanleika. Það er starf útgefenda og
bókaforlaga. Á Netinu geta allir gefið út.
Sagnfræðingar ganga út frá því að bækur
ákveðinna útgefenda séu gæðavara. Fræði-
menn treysta nefnilega mjög á störf þeirra og
fæstir hafa tíma til að kanna gæði útgefinna
bóka og tímarita. Á Netinu gilda aðrar reglur
enda getur liver sem er birt þar hvað sem er.
Sagnfræðingar þurfa því augljóslega að vera
betur á varðbergi gagnvart heimildum sem
þar er að finna en í hinum prenlaða heirni.
Gæðavottun hinna prentuðu heimilda felst í
útgáfu þeirra, forlagi og höfundinum. Og þótt
lýsing Journal of the Association for History
and Computing sé ágæt sem slík, þá er ljóst að
traust til efnis á vefnum hlýtur að fara eftir
því hver „gefur það út“, þ.e. hvaða stofnun,
fyrirtæki eða einstaklingur á vefinn. Flestir
eru líklega sammála um að gagnrýna þann
sem hefur mikilvægar heimildir eftir nafn-
lausri heimasíðu á internetveitu eins og
GeoCities.com9. Öðru máli gegnir um vef
Smithsonian Institute (www.si.edu). Stofnan-
ir, höfundar og útgáfufélög skipta jafn miklu
máli í netheimum og prentheimum. Ef netút-
gáfur hvers konar eiga að blómstra er nauð-
synlegt að helstu stofnanir íslenskrar sagn-
fræði ryðji brautina. Kostir rafrænna útgáfna
eru fjölmargir. Kostnaðurinn er minni vegna
þess að prentunin sparast með því að gefa út
með rafrænum hætti. Þá sómir ýmislegt efni
sér betur stafrænt en á prenti. Þetta á sérstak-
lega við um lista, töflur og uppflettigögn af
ýmsu tagi. Með aukinni bandvídd notenda
opnast einnig möguleikar á margmiðlun ým-
iss konar. Það má hugsa sér að flétta saman
ljós- og hreyfimyndir, texta og tónlist. Vefur-
inn er tækifæri til að fara nýjar leiðir í rniðlun
og útgál'u á sagnfræðilegu efni.
Grundvallarforsenda þess að sagnfræðing-
ar noti heimildir af vefnum hlýtur að vera sú
að þeir geti treyst því að heimildirnar verði til
staðar þegar lesendur leita þeirra. Hvort sent
það er eftir mánuð eða áratug. Það er einnig
alkunna að auðvelt er að færa til vefsíður og
breyta veffangi þeirra. Þegar vitnað er til efn-
is á vefnum ættu fræðimenn því ekki að treysta
um of á vefföng og slóðir (URL). Það er nauð-
synlegt að fram komi hver höfundurinn er og
hvaða stofnun eða fyrirtæki hýsir viðkomandi
vef. Þessar upplýsingar geta reynst ómetan-
legar ef vefsíðan er færð, og þannig geta les-
endur frekar fundið það sem vitnað er til.
Umræðan um notkun heimilda af vefnurn
hefur sýnt með áþreifanlegum hætti hve sagn-
fræðingar eru háðir bókaútgefendum og
stofnunum vísindasamfélagsins. Fræðimenn
treysta efni sem kemur frá viðurkenndum
stofnunum en þar með er ekki sagt að annað
efni sé ekki jafn gott. Munurinn er sá að sagn-
fræðingurinn þarf að ganga úr skugga um
gæðin líkt og bókaútgefandinn áður en hann
tekur ákvörðun um hvort gefa eigi út. Það
sem er verra er: enda þótt sagnfræðingar
gangi úr skugga um ágæti efnisins er ákveðin
hætta á að heimildarýni þeirra sé dregin í efa
því lesendurnir þurfa líka að ganga úr skugga
um gæðin, og fæstir þeirra hafa áhuga eða
tíma. Það er því svo að í vísindalegri sagn-
fræði styðjast rannsakendur við „viðurkennd-
ar“ heimildir en hafa ríka tilhneigingu til að
nota ekki annað efni. Að sjálfsögðu er hér
fyrst og síðast átt við útgefið efni, og mat og
rýni sagnfræðingsins skiptir höfuðmáli er
hann velur sér óútgefnar heimildir, þar nýtist
sérfræðiþekking hans og heimildarýni.
Annað atriði sem skiptir máli við notkun
vefsins við heimildaöflun er varðveislan. Það
er algengt að veí'ir séu teknir niður, færðir á
milli léna eða skipan þeirra breytt. Þá tapast
tengingarnar við efnið sem rannsakandinn
hefur fundið og erfitt getur reynst að finna
það aftur, ef það er þá yfirleilt hægt. í hugum
fólks eru bækur á hinn bóginn varanlegar.
Það lítur svo á að þegar þær hafi verið gefnar
út endist þær von úr viti. En er það endilega
svo? Eru ekki bækur og skjöl fyrst og fremst
varanleg vegna þess að það eru stofnanir sem
hafa lögboðna skyldu til að safna þeim? Bæk-
ur og skjöl geta horfið rétt eins og vefsíður.
En bóka- og skjalasöfn tryggja endingu þeir-
ra, ef svo má að orði komast. Án safnanna
væru prentútgáfur ekki nærri eins varanlegar
Flestir eru lík-
lega sammála
um að gagnrýna
þann sem hefur
mikilvægar
heimildir eftir
nafnlausri
heimasíðu á
internetveitu
eins og
GeoCities.com
31