Ný saga - 01.01.2001, Blaðsíða 50

Halldór Grönvold
Mynd 6.
Jón Baldvinsson
forseti ASÍ og
þingmaður
Alþýðuflokksins
bar frumvarpið um
hvíldartíma háseta
fram til sigurs á
þingi árið 1921.
Leiðtogar verka-
lýðshreyfingar-
innar voru að
áliti Sigurðar
Stefánssonar
„alþýðuskrum-
arar og skrækj-
arar... sem
aldrei hafa nent
að taka ærlegt
handtak"
lágmarkshvíldar endurspeglaði raunveruleg-
an vilja hásetanna sjálfra. Sumir þingmann-
anna gengu lengra og véfengdu stuðning há-
seta við frumvarpið. Þeir gáfu lítið fyrir sam-
þykktir hásetafélagsins um málið og töldu
samþykkt þingmálafundar í Reykjavík sama
efnis skömmu áður markleysu. Gísli Sveins-
son sagði:
Nei, það, sem vantar upplýsingar um, er, að
þetta komi frá meirihluta háseta ... Ákjós-
anlegast hefði verið, að til leiðbeiningar
okkur hjer hefði legið frammi á lessal
skýrsla um, hversu margir hásetar óskuðu
þess, því annars gætu menn hugsað, að
þessi ósk, eins og oft vill við brenna, væri
ekki borin fram að sjómönnum, heldur af
þeim flokki manna, sem þeir nefna „land-
krabba“, er oft hafa viljandi spilað foringja
fyrir þeim og nefna sig forvígismenn sjó-
manna, þó þeir hafi aldrei á sjó komið og
verði sjóveikir við að horfa út á sjóinn.33
Það mátti sem sagt leiða að því líkur að kraf-
an um lögbundna lágmarkshvíld væri ekki
runnin undan rifjum háseta sjálfra heldur
leiðtoga verkalýðshreyfingarinnar sem voru
að áliti Sigurðar Stefánssonar „alþýðuskrum-
arar og skrækjarar ... sem aldrei hafa nent að
taka ærlegt handtak"34 og sem „eitra og spilla
á allan hátt þjóðfjelaginu með því að ala á
ófriði, öfund og rógi milli vinnuveitenda og
verkamanna".35 Á þingi og í Morgunblctðinu,
sem barðist hart gegn frumvarpinu, var einnig
gripið til þess ráðs að ásaka Jörund Brynjólfs-
son um að „gerast talsmaður Bolzhewismans
á þinginu“36
Afstaða frjálslyndra afla á þinginu 1919 var
í grundvallaratriðum ólík íhaldssömum við-
horfum andstæðinga frumvarpsins sem hér
hefur verið vitnað til, sem álitu frumvarpið
ógna samfélagsskipaninni og þeim friði sem
almennt hafði ríkt á milli vinnuveitenda og
verkamanna hér á landi. Jón Magnússon, for-
sætisráðherra, undraðist að jafn hófleg til-
mæli og væri að finna í frumvarpinu mættu
andstöðu, sérstaklega þegar höfð væru í huga
ástandið í heiminum og sú heppni íslendinga
að vera laus við alla baráttu um verkamanna-
málin. Forsætisráðherra benti þeim sem teldu
hættulegt að takmarka vinnutíma með lögum
á að þeir væru haldnir miklum misskilningi. í
stað þess að standa gegn þeim ætti þvert á
móti að mæta hófsömum kröfum sjómanna
og stuðla þannig að áframhaldandi friði milli
stétta, fremur en sýna ósveigjanleika og hætta
á frekari stéttaátök og sundrungu. „Konti
þetta ekki í ár, þá kemur það að ári, og þá má
vera, að kröfurnar verði hærri l'yrir það, að nú
er ekki vel tekið svo sanngjörnu máli, sem
þetta er.“37 Jörundur Brynjólfsson, flutnings-
maður frumvarpsins lagði einnig áherslu á að
með því að hásetar sneru sér til þingsins með
málið vildu þeir komast hjá erjum og halda
friðinn við útgerðarmenn í lengstu lög.38
Ólíkt andstæðingum frumvarpsins voru
rök stuðningsmannanna þau að samþykkt
þess væri líkleg til að efla þjóðfélagslega sam-
stöðu hér á landi og draga úr átökum stétt-
anna.
Til varnar eldri
samfélagsháttum
Andstæðingar frumvarpsins óttuðust afleið-
ingarnar af samþykkt frumvarpsins fyrir þró-
un samfélagsins og samskipti stéttanna. En
þeir höfðu líka aðrar og nærtækari áhyggjur.
Væri lágmarkshvíld háseta á botnvörpuskip-
um lögfest yrði þá ekki gerð krafa um að aðr-
ir hópar fengju hliðstæðan rétt? Af umræðun-
um má sjá að mörgum þingmönnum úr dreif-
býliskjördæmum var landbúnaðurinn og
hagsmunir bænda ofarlega í huga. Sigurður
Stefánsson kom aftur og aftur að þessu
áhyggjuefni í sínum ræðum. Hann fullyrti að
yrði frumvarpið að lögum gæti það orðið
byrjunin á því að sett yrðu lög um hvíldartíma
í öðrum atvinnugreinum, t.d. landbúnaði.
Hann sagði alla geta séð hvílíkur voði það
gæti orðið fyrir landbúnaðinn ef verkamenn
ættu lagakröfu á 8 stunda svefni hvernig sem
á stæði um bjargræðistímann.39 Matthías
Ólafsson lét í ljós svipuð viðhorf og spurði
hvernig færi um búskap til sveita ef kaupafólk
heimtaði lögboðinn, ákveðinn hvíldartíma,
frá heyvinnu. Hann treysti því ekki að látið
yrði staðar numið við hásetana og botnvörpu-
skipaútgerðina.46
Jörundur Brynjólfsson lagði í umræðunum
áherslu á sérstakar aðstæður háseta á botn-
vörpungum sem sköpuðu aðra og meiri þörf
48