Ný saga - 01.01.2001, Blaðsíða 98

Hvenær hófst landnám á íslandi
Þannig fæ
ég ekki séð,
hvernig sem
þessu er velt
við, að gróður-
farsbreytingin
eftir iandnám
vitni um annað
en stórfellda
fjölgun búfjár
í landinu
byggðin hafi þá þegar verið farin að raska
hlutföllum meginflokka í gróðurríki þar nær-
lendis, hvað þá að slík röskun sé á fáum ára-
tugum orðin víðtæk og útbreidd um landið.
Eyðing skóga, annars vegar af búfjárbeit
(ætli svín og geitur hafi ekki verið skæðust í
því efni?), hins vegar af nýtingu manna (til
eldiviðar, kolagerðar, smíða, áreftis o.s.frv.),
hefur tekið langan tíma. Hin fyrsta og skyndi-
lega gróðurfarsbreyting hlýtur að stafa af
eyðingu skóganna með eldi. Menn hafa svið-
ið skóg til að auka graslendi, að nokkru leyti
til að stinga þar hnaus og skera torf til bygg-
inga, en aðallega til heyskapar. Kannski hafa
menn sviðið nýjar engjar á nokkurra ára
fresti, en þörfin fyrir þær var samt takmörkuð
þar til byggðin var farin að þéttast og búféð
orðið margt. Jafnvel þótt hugsanlegt væri að
frumbýlingar hafi sviðið stór landsvæði til
þess að sauðfé týndi síður ullinni í kjarr-
gróðri, þá hefði þurft talsvert beitarálag til
þess að ekki yxi upp sams konar gróður á ný.
Þannig fæ ég ekki séð, hvernig sem þessu er
velt við, að gróðurfarsbreytingin eftir land-
nám vitni um annað en stórfellda fjölgun bú-
fjár í landinu. En slík fjölgun er, eftir því sem
ég reyni að rökstyðja í fyrrnefndri grein, harla
ólíkleg á allra fyrstu áratugum - hvað þá
árum - landnámsins.
Karl tekur grein mína til umræðu sem
„dæmi um þá skoðun að Ara sé í engu treyst-
andi“, og væri illt ef satt væri. En raunar
er það svo um Ara fróða, rétt eins og okkur
Karl sjálfa, að það eru ekki svo mjög fræði-
mennirnir sem er í heilu lagi betur eða miður
treystandi, heldur einstakar niðurstöður
þeirra eða ályktanir. Það snertir ekki vit né
vilja Ara fróða til að fara rétt með aðra hluti
þó að ég telji (bls. 31) „torséð hvers konar
heimildir Ari gat haft sem leyft hafi traustar
niðurstöður um“ tímatal landnámsins. Þar er
um að ræða þriggja alda munnlega geymd, í
samfélagi sem lengst al' hefur hvorki notað ár-
töl né neitt samsvarandi til að tímasetja at-
burði. Sjálfsagt er það arfsögn að Ingólfur í
Reykjavík hafi komið fyrstur landnáms-
manna, en ekki vitum við hvenær sú sögn
varð til eða hve auðvelt menn áttu með það
þá að bera saman aldur landnáms í ólíkum
héruðum. Ef Ari fylgir líka arfsögn þar sem
hann miðar landnámsferð Ingólfs við stjórn-
arár Haralds hárfagra, þá er ekki bara óvíst
hvað hæft var í þeirri sögn, heldur er ámóta
lítið hald í tímatali Haralds eins og öðrunt
fróðleik um þann fræga mann.1 En hafi Ari,
eða einhver heimildarmaður lians, rakið sig
til baka til 870 með því að skeyta saman
upplýsingar úr munnlegri geymd um aldur
manna, hve lengi þeir bjuggu á tilteknum
stöðum og annað slíkt, þá eru skekkjuhælt-
urnar augljósar í þvílíkum heimildum - þegar
aldir eru um liðnar, og það í samfélagi þar
sem lítil ástæða var til að leggja nákvæmlega
á minnið neins konar árafjölda. Það á m.a. við
um aldur roskins fólks, sem manntalið 1703
ber t.d. með sér að ekki einu sinni þá var sjálf-
sagt að vita neitt nákvæmlega.
Nei, í þessu er engin festa sem jafnað verði
til fornleifanna, og þá umfram allt land-
námslagsins. í því er hin eina sanna naglfesta
um tímasetningu landnámsins, ekki um hve
nær það hófst, heldur hvaða stigi það hafði
náð á því herrans ári 871.
Tilvísanir
1 Sverrir Jakobsson, „Óþekkti konungurinn. Sagnir um
Harald hárfagra", Ný saga 11 (1999) bls. 38-53.
96