Teningur - 01.10.1991, Síða 29

SANNLEIKUR
SKÁLDSKAPUR OG
Er þetta satt eða ósatt? Sannleikur-
inn er sá að það er hvorki satt né
ósatt. Það er dálítið til í því. Nóg til
þess að það er afskaplega vel þegið,
að minnsta kosti á vissum aldri. Það
er eins og að sigra heiminn hjá Steini
Steinarr:
Að sigra heiminn er eins og að spila á spil
með spekingslegum svip og taka í nefið.
Þetta má til sanns vegar færa því
allt er eins og allt. En síðar kernur:
Og þótt þú tapir, það gerir ekkert til,
því það var nefnilega vitlaust gefið.8
Satt eða ósatt? Eins og hjá Larkin
er dálítið til í því, og það er vel þegið
við vissar kringumstæður. En ég sé
ekki bctur um þessi kvæði þcirra
Larkins og Steins að þau séu góð
kvæði einmitt að því marki sem þau
eru ósönn en alls ekki í neinu hlutfalli
við það hvað þau eru sönn.
En ég skal ekki gleyma því að það
eru líka til kvæði sem eru sönn og
jafnvel falleg af því að þau eru sönn:
„Blessuð sólin elskar allt“ er svoleiðis
kvæði hér norður frá þótt til séu þeir
staðir á jörðinni þar sent „Bölvuð sól-
in brennir allt“ ætti betur við. Jón Þor-
steinsson á Arnarvatni yrkir:
Gleði vor er hin rauða rós,
sem rjóðar veikan og bleikan;
það er hún sem leiðir í Ijós
lífið og ódauðleikann.
Og hvort sem ég leggst með logandi vín
í laut, eða á hinzta beðinn,
svæfillinn minn og sængin mín
sértu mér, blessuð gleðin.9
Þetta er auðvitað bæði fallegt og
satt, og meðal annars fallegt af því að
það er satt.
Svo það vottar vissulega fyrir sann-
leika í skáldskap, jafnvel í ljóðrænum
kvæðum og má þá nærri geta um raun-
sæjar skáldsögur. En sá sannleikur er
ekki skáldlegur sannleikur heldur
eins venjulegur sannleikur og verið
getur.
IV
Niðurlag
Það er önnur hlið á þeirri kenningu
að skáldskapur láti í ljósi æðri sann-
indi en sú sem veit að sannleikanum
og ég hef einbeitt mér að um sinn.
Hún er sú að skáldskapur liafi eðli
yfirleitt, hvort sem það er talið vera
að leita sannleikans, opinbera fegurð-
ina, bæta siðina, rækta tunguna eða
guð veit hvað. Mig langar til að geta
þess að lokum að ég er jafnmikið á
móti eðlistrú um skáldskap eða list
yfirleitt og ég er á móti því að sann-
leikurinn sé margfaldur. Það er ekk-
ert heimspekilegt svar til við spurn-
ingunum „Hvað er skáldskapur?“ eða
„Hvað er list?“ Ef einhver vill endi-
lega vita þetta þá á að fara með fáein
kvæði fyrir hann og sýna honum
nokkrar myndir, og syngja svo og
spila þcgar það er búið.
1. Vilmundur Jónsson: „Valtýr á grænni
treyju“ í Með hug og orði I, Iðunn,
Reykjavík 1985, 247.
2. Archibald Mac Leish: „Skáldið og blaða-
maðurinn“, Félagsbréf 17, Almenna bóka-
félagið, maí 1960, 39-52.
3. P.B. Medawar: „Science and Literature“
í The Hope of Progress, Methuen,
London 1972, 18-37. Svar Johns Hollo-
ways og svar Medawars við því standa á
bls. 39-56 í sömu bók.
4. Aristóteles: Um skáldskaparlistina, Hið
íslenzka bókmenntafélag, Reykjavík
1976, 59.
5. Halldór Kiljan Laxness: „Minnisgreinar
um fornsögur" í Sjálfsögðum hlutum,
Helgafcll, Reykjavík 1962, 51.
6. Halldór Laxness: „Fylliraftar og lúsa-
blesar" í Vettvángi dagsins, Helgafell,
Reykjavík 1962, 290.
7. Philip Larkin: „This Be the Verse“ í
High Windows, Faber and Faber, London
1974, 30.
8. Steinn Steinarr: „Að sigra heiminn" í
Kvœðasafni og greinum, Helgafell,
Reykjavík, 1964 133.
9. Jón Þorsteinsson: „Gleðin" í Ljóðum,
ísafoldarprentsmiðja, Reykjavík 1960,
84.
27