Teningur - 01.10.1991, Blaðsíða 10

Teningur - 01.10.1991, Blaðsíða 10
MATTHIAS VIÐAR SÆMUNDSSON BLEKKING OG ÞEKKING Um íslenska skáldsagnagerð 1 Það er eins og dulvitundin hafi aldrei farið að heiman segir á vísum stað; reynsla bernskunnar fylgir hverjum og einum ævina á enda. Kannski eig- um við bara einu sinni heima í orðsins fyllstu merkingu; kannski er heimili okkar á fullorðinsárum ekki annað en ófullkomin eftirlíking heimilisins sem var forðum. Og óþolanleg hugsun vaknar með tilheyrandi spurn: Getur verið að sagan hafi náð okkur á vald sitt að fullu og öllu? Erum við lokuð inni í leiklausum hversdagsleika? Frá slíkri grunsemd er stutt yfir í auvirði- lega blekkingu endurminningarinnar: hvít léreftssegl og spegilsléttan árós. Skáldsögur níunda áratugarins ein- kennast af söknuði eftir upprunan- um, gömlu og náttúrlegu sakleysi, heilsteyptu umhverfi. Andblær þcirra ber öðru fremur keim af eftirsjá. Lýst er heimi sem við höfum yfirgefið eða slysast til að glata, heimi sem laus er við tvístring, þéttur í sér og óbrotinn. í HVERSDAGSHÖLLINNI (1990) eftir Pétur Gunnarsson kemur sögu- maður að æskuheimili sínu miðaldra maður: „Þessi heilsteypti heimur. Líkt og heimur Aristótelesar áður en Kóperníkus og þeir strákar náðu að kollvarpa honum og jörðin sem var miðja skrapp saman í hverja aðra skopparakringlu í kringum sól og svo koll af kolli velta úr sessi, sól, sólkerfi, vetrarbraut - miðjan reynist alltaf vera annars staðar - hver og einn miöjuspilari fyrir sig cn kantspilari í augum næsta.“ í minningu sögumanns er eins og æskan hafi verið kvik og líf- ræn heild - en hún er háð tíma sínum og umhverfi: fólki, viðburðum, hús- um. Getum við endurskapað þessa tíð er spurt. Hún tengist okkur ekki í stórtíðindum dagblaða né geymist hún í rykföllnum myndaalbúmum. Hún varðveitist öllu heldur í smá- myndum sem skjótast upp í hugann eins og af tilviljun; þær rúma oft stórar hugsanir og mikilvæg örlög. Þannig verður fortíð manns ekki flutt yfir í annan tíma eftir fræðilegum leiðum; hversdagslífið er of tvístrað og margbrotið til að það komist fyrir í fræðilegri ritgerð. Sögumaður Pét- urs reynir að endurgera hið liðna í ljóðrænum, myndvísum og brota- kcnndum texta. Því fylgir Ijúfsár kennd, vanmáttartilfinning; það er alltaf eitthvað sem vantar. Og ekki var allt bjart forðum; fortíðarþráin getur verið sársaukafull. Eftirsjáin er döpur í eðli sínu, nei- kvæð gagnvart nútíðinni, fortíðar- dýrkandi og full samviskubits - eitt- hvað hefur gleymst, verið varpað fyr- ir róða eða svikið. Þessi kennd er upp- spretta tímavilltrar rómantísku þar sem tilveran cr skautuð sundur. Sam- kvæmt henni býr Guð hinum megin í húsinu, þar sem við vorum einu sinni, á æskuárum okkar - þar er móðirin, náttúran, nítjánda öldin, Fáninn rauöi. Framsækin lífsskoðun hlýtur að vera reist á fullkomnu samþykki - að sannleikur okkar sé hérna og núna en hvorki á undan, ofan við né fyrir utan. Einungis slíkt samþykki getur hafið okkur yfir lamandi útlegðar- kennd og kyrrstöðu; það eitt getur leyst okkur undan bókmenntum sem eru áhrifalausar og neikvæðar þótt yfirbragð þeirra sé með gleðibrag. Tökum á móti „formlausri, hljóðri, hvítvoðungslegri mynd ófreskjunnar," sagði Derrida eitt sinn. Burt með eftir- sjána. Því er líkast sem fortíðarþráin hafi náð valdi yfir heilli kynslóð rithöfunda; þeir reyna í sífellu að skrifa sig aftur fyrir Kóperníkus, þ.á m. Pétur Gunnarsson, mcð skáldsögum um reynsluheim barnsins; tala má um tískufár í því samhengi. Af hverju? Ætli það stafi ekki m.a. af því að veru- leiki barnsins er öðruvísi en reynsla fullorðins fólks; tíminn hefur ekki enn- þá krækt í það klónum - þessi vitneskja um að veröldin líður án þess að hrær- ast. Barnið cr einhvern veginn sam- runnið tímanum enda upplifir það sjaldan hversdagsleika eins og við sem föst erum í formum og yfirborð- um frá degi til dags - jafnvel stórfeng- legasta ást breytist í beinagrind föln- aðra endurminninga, ritar Kúndera; kyrrstaðan vekur tilvistarólund sem margir þekkja, drepandi leiða. Barnið stjórnar aftur á móti formum sínum að vild, a.m.k. innra með sér; eitt hús- horn opnar því nýjan heim. Pétur 8
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68

x

Teningur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Teningur
https://timarit.is/publication/820

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.